Սկիզբը այստեղ․ Մաս 1, Մաս 2, Մաս 3
Կատարելության ճանապարհ է քարոզում և մեր Տերը․ «Արդ, կատարյա՛լ եղեք դուք, ինչպես որ ձեր երկնավոր Հայրն է կատարյալ» Մատթ․ 5։48։
Այս խոսքերից արդեն նկատվում է, թե Տիրոջ քարոզած կատարելության ճանապարհը տարբեր է մինչև այժմ նկարագրվածներից։ Բնական չէ այս ճանապարհը, որովհետև կատարելության նախատիպը գերբնական է։ Այնտեղ բանականությունն էր իր թելադրություններով գլխավոր գործոնը, այստեղ, ինչպես տեսնում ենք, հավատը, մարդկային հոգու սրբազան զգացմունքներից մեկը։
Բայց ինչ է նշանակում բնական և ինչ՝ գերբնական։ Պետք է երկու խոսքով գոնե լուսաբանենք այս հասկացողությունները մեր մտքերի ընթացքը պարզելու համար։ Տիեզերքի մեջ բնականի և գերբնականի բաժանում չկա իսկապես, մեր մարդկային միտքն ու լեզուն է այդ բաժանումը դրել։ Այն ինչ որ բնական ենք համարում, նույնչափ գերբնական է, ինչպեսև գերբնականը՝ բնական։ Երկուսն էլ հավասարապես երևույթներ են բնության մեջ, մեկը միայն ենթարկվում է մանրամասն քննության և այդ քննություններից որոշ օրենքներ ենք հանում, իսկ մյուսը նման քննության և օրենքի չի ենթարկվում։ Արտաքին բնության երևույթները ենթարկվում են մեքենայական օրենքների, իսկ հոգևոր, կրոնական-բարոյական կյանքի երևույթները այդպիսի մեքենայականության չեն ենթարկվում։ Գերբնականի գաղափարը մենք այս մտքով ենք հասկանում և ոչ բնական, մեքենայական օրենքների մեջ արտաքին ուժի միջամտություն։ Այս տեսակետով երկուսն էլ բնության երևույթներ են և նրանց գոյությունը հավասարապես ուրանալ չենք կարող։ Եվ զարմանալին այն է, որ ինչ վսեմ է սուրբ, աստվածային, այն ևս գերբնական է։ Գերբնական է և այն ճանապարհն ու նպատակը, որ մեզ բարձրագույն, բարոյական կատարելության է տանում, իսկ այդ կատարելության նախատիպը Աստված է։
Բնությունն իր բազմատեսակ երևույթներով՝ աղբյուրների կարկաչը, գետերի անընդհատ հոսանքը, արոտների և մարգագետինների թավշապատ կանաչը, ծաղիկների քնքշությունն ու զվարթ գեղեցկությունը, անտառների մթությունն ու նրանց դարավոր ծառերի տերևների սոսափյունը, անդնդախոր ձորերն ու երկնամերձ լեռները, անհունությունը եզրող հորիզոնը, աստղազարդ երկինքն ու նրա մեղմիկ, շոյող կապուտակությունը․․․․ մի խոսքով անսահման տիեզերքը մեր մեջ վեհության, սրբազան խորհրդավորության մի զգացում է առաջ բերում։ Զգում ենք, որ այդ խորհրդատվության և տիեզերքի մի օղակն ենք կազմում, զգում ենք, որ մեր ներսն էլ մի ուրիշ տիեզերք կա, որ մեր հոգին շարժումներ և ելևէջներ ունի, որ մենք ապրում ենք․․․․բայց զգում ենք նաև, որ անկարող ենք նյութապես և հոգեպես, առանց մեր շրջապատի, որ մեր բախտի ընթացքը մեզնից չի կախված, այլ կախում ունենք տիեզերքի մեջ արտահայտվող մի խորհրդավոր զորությունից։ Եվ ահա այս կախման, այս խորհրդավորության զգացումն է, որ տանում է մարդուն դեպի բարձրագույն զորության՝ Աստծո գաղափարին, որին պատկերացնում ենք մեր հոգու նմանությամբ բանական, կենդանի, հոգևոր մի էակ, բայց մեր լավագույն հատկությունների ամենակատարյալ կարողություններով։
Աստծո գոյությունն իհարկե բնական օրենքներով և շոշափելի փաստերով ապացուցել չենք կարող, և այն Աստվածը, որի գոյությունը սառը մտքի բանականության տեսություններով պիտի հաստատենք, կենդանի աստված չէ։ Մեզ պետք է սրտի և հոգու ղեկավար և տնօրեն հանդիսացող Աստված, որ ապրեր մեր սրտում և կյանք ու նպատակ տար մեր բարոյական գոյության։ Այդպիսի Աստծո գոյությունը մեր ներքին աշխարհում պիտի որոնենք, իսկ նրանից դուրս պատմության հոգևոր և բարոյական կյանքի առաջնորդների և մարգարեների մեջ, որոնք ավելի զորեղ պայծառ կերպով զգացել են նրա զորությունը և հաղորդել իրենց շրջապատին։ Եվ այս զգացմունքն է իսկապես նրանց մեծության, բարոյական կատարելության միակ գաղտիքը։ Մեր Տիրոջ գերազանցության և աննման բարձրության խորհուրդը ևս այն է, որ ոչ ոք կրոնի հիմնադիրներից, մարդկության մեծ բարերարներից Աստծո մերձավորությունն այնպես խիստ չի զգացել և իր կյանքի ընթացքը՝ այնպես նրանից կախված, ինչպես Նա։ Որդիական մաքուր, անձնվեր սիրո և Հոր կամքի առաջ հպատակության զգացմունքն է, որ Նրան դեպի խաչ է առաջնորդել և սիրո ու կարեկցության կապերով միացրել մարդկանց հետ։ Այս ներքին փորձության արդյունքն է ամփոփված․ «Արդ, կատարյա՛լ եղեք դուք, ինչպես որ ձեր երկնավոր Հայրն է կատարյալ»։
Շարունակելի
Գարեգին վարդապետ Հովսեփյան
*Գարեգին վարդապետ Հովսեփյանի (հետագայում՝ Մեծի Տանն Կիլիկիո Գարեգին Ա Կաթողիկոս) այս հոդվածը լույս է տեսել Արարատ ամսագրի 1907թ․ Ա համարում։ Հոդվածը այս կայքում տեղադրվել է արդի ուղղագրությամբ, որոշ լեզվական փոփոխություններով։ Գրաբարով մեջբերված սուրբգրային տեղիները փոխարինվել են աշխարհաբարով՝ ըստ Նոր Էջմիածին թարգմանության։
