Այսպիսով «Գեղեցիկի և Զորութէան» ձոնն է հնչելու այսօր
Փա՜ռք սարբինային. Ներոն կ’արբենա:
Հարճը… զի յոյժ գեղեցիկ էր, եւ երգէր ձեռամբ:
Մովսես Խօրէնացի, Գիրք Բ
Ա
Գարնանամուտ երեկո մ’իր պալատին մէջ մարմար,
Բակուր, Սիւնեաց Նահապետ, շքեղ հանդէս մը կու տար,
Երբ Ուղևոր մը յանկարծ մըրըրկարշաւ կը հասնի
Լուսնկափայլ ճամբայեն` մեծ դըրան քով արքենի:
Ձին կը հևայ, ու բերնին փըրփուրն` հողմէն միշտ խլւած`
Կը թըրջէ թամբն համօրէն, ասպանդակներն ոսկեմած:
Հեռուներէն ան կու գայ, զայս կը մատնէ թէ՛ փոշին,
Որ դիզվեր է խավերուն մէջ թիկնոցին թավիշին,
Թէ՛ նըժոյգին վըրնջիւնն աստեղացունց մաքրությամբ`
Որ կը խընդրէ ախոռին գոլուտ հանգիստը անթամբ:
Բակուր այդ հիւրն իր անձէն և անունէն կը ճանչնայ.
Բագրատունին Տըրդատն է, հըզօր իշխան ու փեսայ
Տիրան հայոց արքային, որ կը փախչի Մարաստան.
Կը փախչ ան` զի կինն իր, Տիրանի դուստրն աննըման,
Գանակոծեր է խըստիւ, պալատէն դուրս արտաքսէր,
Խուզելով, իբր անարգանք, անոր խարտեաշ գանգուրներ:
— «Տրդա՛տ, — կ’ըսէ Նահապետն, — այս գիշեր քուկդ է իմ տուն.
Մարաց աշխարհն հեռու է, և դու անշուշտ պարտասուն.
Մըտի՛ր սրահը տօնին, թող իրարու դէմ փըշրին
Մեր բաժակներն, ու մեր սէրը մըկըրտէ թող գինին»:
Եվ կոչունքի կը բազմի Բագրատունին վտարանդի
Աջ կողմը ճիշտ Բակուրին` որ իր կարգին կը նըստի
Գահի մը վրայ` որուն լայն թիկնատեղն է քանդակւած
Բագոսը` եզ մ’որթերով պըսակելու ըզբաղած:
Սեղանի շուրջը արդէն Մեծամեծերն հայկազուն
Դէմ հանդիման բազմէր են, բայց ո՛չ իրենց մեծանուն
Աստիճանին համեմատ, այլ սուրերու մեծութէան;
Հոն են ճորտերը Սիւնեաց գավառներուն երկտասան,
Լերան ազատ զավակներ, միշտ զրահի մէջ կուրծքերնին`
Որոնք հըզօր կումբի պես ջահերու տակ կը փայլին:
Հոն կան նաև բըդեշխներ, ազատանին քաջարի`
Որ կը պատմեն թէ ի՛նչպէս կ’որսան վարազը վայրի
Ազնըվատոհմ սեպուհներ ոսկեճարմանդ խլաներով
Գինւոյ բաժակ ի ձեռին կը ծիծաղին կէս գինով:
Պալատին մէջ ծով մը կայ ծիծաղներու և լոյսի`
Որ գաղջօրէն ծուփ առ ծուփ դռներէն դուրս կը հոսի:
Կոչնականները զարմիկ պատերն ի վար կախեր են
Որսի գալար շեփորներն ու վահաններն ոսկեղէն.
Եվ նիզակները, դեռ թաց վարազներու արիւնով,
Տըրձակ տըրձակ կը հանգչին հըսկայափեղկ դըրան քով:
Լայնակոնք սըրահը քըսան սիւներով է կառուցւած`
Որոնց վըրայ կը շողան քըսան ջահեր դէմ դիմաց.
Եվ այն քըսան սիւներուն մէջէն քըսան գերիներ
Կը բերէն թանկ սաներուն վըրայ` խորոված երէներ`
Որոնց շոգին քըմապարար կը բարձրանայ ոլորուն
Ջահերուն շուրջը կազմելով խըլատեռեր ծըփծըփուն:
Ըսպասներն ալ սեղանին մեծարժէք են. և կարծես
Արծաթազօծ դըգալներն ու դանակները նոյնպես
Փողփողումին տակ լոյսին փայլակներ են աղմըկոտ`
Որ կը ծըփան դիպակեայ նըվարտանին վրայ փութկոտ:
Ծաղկակալներ են դըրւած երկայնքէն ի վեր սեղանին,
Որոնցմէ եղկ բուրումներ շուրջը արբշիռ կը սըփռին.
Ծաղիկներուն ընդմէջէն, քըրքիջներուն հետ թըրթռուն,
Կը նըշմարւին ըսպիտակ ակռաներն հիւր ճորտերուն.
Եվ գինիին թանձըր հոտն և խահերուն գոլորշին
Վեր բարձրացած` կը սքողեն կատաղութիւնն այդ ճաշին:
Կու գայ համեղ գերերին` որով Սիւնիքն է առատ,
Զոր եփեր են տատրակի սըրտիկներով անարատ:
— «Աղավնիի սիրտ ուտենք, — կը կոչէ ճորտը Բալի, —
Որ ունենանք վագրի լեարդ»: — «Ես այդ մասին աւելի, —
Կը կատակէ յանկարծ մին, — կընտըրեմ սիրտը՛ կընոջ»:
Ծիծաղելով այն ատեն կից վերնատունը ամբողջ
Կ’ալեկոծի, ուր ժողււած հայ տիկիններ բազմական
Կ’ընեին նոյն խըրախճանքները նոյն շուքով տօնական:
Այն ատեն ներս կը մտնեն երկու ջուխտակ գերիներ
Կրելով երկու լախտ վարազ սաներու վրայ ոսկեհեռ.
Եվ ուրիշներ նոյն թիւով` իրենց ուսին վրայ ունին
Ըսկուտեղները նուռին, սափորները յորդ գինիին.
Յաղթանա՜կն է այս խրախին: Հեղեղ մ’յանկարծ վարդերու,
Իբրև ամէն տիկին արձակէր սիրտն իր աղու,
Վերնատունէն կը տեղան կոչնականաց վրայ գինով:
Քանի մ’ասպետ կը կոփեն վահանն իրենց աշտէով:
Աղաւնիներ աւասիկ կամարին տակ կը ճախրեն,
Եվ ծայրն իրենց թևերուն մըխըրճելով ծուլօրէն
Շատըրվանին մէջ` որ լոյս կ’ողբայ բակին առընթէր,
Կու գան իրենց թռիչներէն վար անձրևել մարգրիտներ:
Ու վարդ, տատրակ հոն խառնւած հեղեղներով ճաճանչի
Կ’ստեղծեն դրախտ մ’ուր կարմիր հեշտութեան նուռը կ’աճի:
Մատըռւակներ աւասիկ կարապնավիզ սափորով
Բաժակներուն մէջ գինին կ’հեղուն դէմքով մ’անխըռով:
Բագրատունին այն ատեն, կորովաբիբ Տըրդատես,
Դաշխուրանն իր վեր կ’առնու, և.- «Ասպետնե՛ր, — կ’ըսէ, — ես
Վանատուրին սէրմնայորդ, և տըռփածոց Աստղիկին,
Անոր` որ հուրն է արու, անոր` որ հողն հեշտագին
Կ’ըմպեմ ի փառս: Անոնց տռիփն ու համբոյրները հաւէտ
Այգիներուն մէջ ձեր թող ծաւալանան ծաղկաւէտ»:
— «Ձեր Թագաւոր աներոջ, — կ’ըսէ Բակուր, — սուրբ կեանքին
Ըմպենք որ մեզ կը պահէ խաղաղութէան մէջ հեշտին»:
— «Թագավորի՜ն, որ կ’հանգչի, — աղաղակեց ճորտ մ’յանկարծ, —
Ձիւներուն մէջ Մասիսի»: Այս յայտնութիւնն հեղակարծ
Ներկաները ապշեցուց: — «Մեռա՞ւ Արքան մեր հայոց…»:
— «Արդ իր դիակը կ’իշխէ յաւերժանիստ սառին ծոց:
Գուժկան մ’երեկ ագռաւի երագութեամբ հոս հասաւ,
Պատմեց թէ ի՛նչպէս Տիրան խեղդըւած է բըքազրավ:
Կ’ըսեն թէ թագը միայն ձիւներէն դուրս է մնացած,
Որուն վըրայ կը շողայ դեռ հայ արևը Մասեաց»:
Շըրջան ըրավ սև լուրն այս պալատին մէջ բովանդակ
Գինեփըրփուր բաժակէ մ’ավելի ե՛ւըս արագ,
Որ միմիայն արբեցուց բերկրանքներով անպատում
Տըրդատի սիրտն` որ մինչև արքային մահն էր սըրտում:
— «Խըմե՜նք, — ըսաւ, — ու տօնենք Արշակունի գահերուն
Թավալումներն անդունդի և մեղկանքի մէջ փըցուն»:
Եվ հազիւ հազ շըրթներուն դըրաւ գավաթն հրահոսան`
Վերնատան մէջ աչքերն իր զոյգ մ’աչքերու դիպեցան:
Կին մը իրեն կը նայեր, կը զգար սըրտին մէջ շըմոր.
Իր կազմին վրայ կ’հիանար, առնագեղ, խրոխտ ու հըզօր,
Հըզօր` վիզովն առիւծի և բիբերով աստղահեռ`
Որոնց բոցեն այրելու համար անգամ մ’իսկ բավ էր
Որ անոնց մէջ հանդըգներ առնաբաղձ կին մը նայիլ:
Հըզօր` մարտիկ գըլուխով, լայնշի լանջքով անարգիլ
Որ ճոշանին մէջ կ’ուռեր կոհակի պես փըրփրազեղ.
Հըզօր` թիկնով մեծադիր, բազուկներով առնագեղ`
Որոնց միջեն կը սիրեն կիներն իբր օ՛ձ գեղածալ
Բիւր ձևերով գալարվիլ ու ծըվարիլ ու տաքնալ:
Վերնատան կինը սարսռաց: Տըրդատ մեկ ձեռքը հենած
Սեղանին վրայ, միւսով տաշտը բերնին գըլխիբաց,
Անոր կապոյտ աչքերուն հառած աչքերն իր մըթին
Խըմեց երկա՜ր- փըրփուրեն մինչև մըրուրն- իր գինին:
Հետո ծոցեն դուրս քաշեց խուրձ մը դեղձան մազերու
Մութ ամպեն դուրս մացառվող ճաճանչներու պես աղու.
Եվ անով իր գինիոտ բերանն աղեկ մը սըրբեց…
Անոնք մազերն էին իր գոռոզ կընոջ` զօր բրածեծ
Ըրավ ու ա՛յսպես ահա ծաղրեց այն էգն անուղղա,
Եվ ապշեցուց ամենքն այդ իր անսովոր գործին վրայ:
Հազիվ Տըրդատ սեղանին դըրավ գավաթը թափուր`
Լոյսէրու հոծ ծովուն մէջ թնդաց սըրահն ընդհանուր.
— «Վարձա՜կն ահա, տեղ բացեք, վարձա՜կը, վարդ տեղացեք.
Մազերուն մէջ, ոտքին տակ մարգարիտինե՜ր լեցուցեք»:
Սանդուխներէն վերնատան վար կ’իջներ կին մը խաժակ.
Կը թըռվռային գըլխուն շուրջ աղավնիներ ըսպիտակ:
Ճաճանչավուխտ քողին մէջ աստըղ մ’էր ան` որուն մեծ
Աչքերուն մէջ սևեռուն Տըրդատ գինին իր խըմեց:
Այդ ժամանակ սրահ մըտան հինգ ծերունի գուսաններ,
Ուսէրուն վրայ վիժանուտ գանգուրներով լուսահեր.
Ոլորակեց տավիղն հեշտ, փանդիռն հնչեց փառակոչ,
Նըման արծաթ կարկուտի երգ ջաղբեց դա՛փը դողդոջ.
Եվ յոթնաղի քընարին որովայնին մէջ տոսախ
Նըվագի ծով մ’ըսկըսավ մըրըրկոտիլ աղեբախ:
Հետո յանկարծ միացած բոլոր լարերն իրարու
Պանծացուցին անգամ մ’ալ փառքերը հին դարերու,
Երգը հըզօր դիքերուն, Դիցուհիի ոսկեմայր,
Երգն աստղահմա քուրմերուն` որոնք բագնին վրայ մարմար
Վըզան օձեր այրեցին բոցերուն հետ ծառացող.
Երգն` ասպետի մը զարմիկ, դիւցազներու զինաշող,
Որոնք նըման կայծակի տեգերն` իրենց պիրկ ձեռքին`
Փաղանգներուն կազմը կուռ արիւնառուշտ ճեղքեցին.
Հընչեցուցին երգերն հուսկ մեհենական պարերու,
Սերն հայկազուն կոյսէրուն և հարճերուն գինարբու`
Որոնք այգվոյն զովալից հովանիին տակ պառկած
Լոյս ծոցն իրենց կը թողուն սեպուհներուն համար բաց:
Կոչնականները համուռ դեպ գուսանները դարձան,
Որոնց մէջտեղ ըսկըսած էր պարել կին մը դեղձան:
Վարձակն էր ան, Նազենիկ, նազելագեղ անունով:
Հասակն ամբողջ կը թըրթռար բարտիի պես հողմախռով.
Դաշներգը իր ջիղերուն դաշներգին հետ լարերուն
Կը միանար, կը սըփռեր համանըվագ մ’հարաճուն:
Յոթն հարճերն հերքը խարտյաշ մատվըներով նախանձոտ
Արաբական իւղի մէջ օծաներ են քաղցրահոտ.
Եվ գըլխուն շուրջը պըսակ մը վարդերու հիւսէր են`
Որոնք եթէ ճըզմըվին անշուշտ արիւն կը ծօրէն:
Կը շողշողան ունկերուն ծայրը օղեր փողփողէջ
Աստղերու նման ցոլալով անրակներուն փոսին մէջ.
Արմունկեն վեր աջ բազուկը կը խածներ սեղմօրէն
Նուրբ մարգրիտով հելուզւած ապարանջան մ’ոսկեղեն.
Իսկ վիզեն վար մինչև ծայրն ըստինքներուն սևապտուկ
Կը բոլորվի վառ մանյակ մը լոյսէրով հեղեղուկ:
Եվ այնքան նուրբ է զառքաշեն` որ կը բըղխե դեպի դուրս
Ազդըրներուն գաղջութիւն և կաթնագոյնը սընդուս.
Մուճակներուն մէջ խարտեշ կաղապարւած ոտքերն ա՛լ
Դռոյթ տալով կը սկըսին հատակին վրայ պար դառնալ:
Կոչնականները լըռիկ հիացումով քարացած,
Մարմնակարկառ, ապշոպյալ, աչուներով լայնաբաց,
Կը դիտեն զինք: Նազենիկ նախ կ’օրորե մեղմօրէն
Ալապաստրե ուսէրուն վըրա գըլուխն հըրեղեն`
Ներկաներուն շըրջելով զոյգ մը աչքերը աղվոր`
Ուր կ’ընկղմի մարդ հեշտին, բայց դուրս կ’ելլե վիրավոր:
Վեր կը վերցնե հոլանի բազուկներն իր հուլօրէն
Լայնշի քողին կապուտակ խաղաղութէան ընդմէջեն
Զոյգ մը տոսախ բամբիռները մատերուն մէջ ճարտար
Հանկարծակի կը հընչեն, կ’ըլլան պարին կառավար:
Մարմինն ընդհուպ կը զոփա, կու տան ոտքերը դըռոյթ,
Եվ ան իր իսկ շարժումին անդունդին մէջ հորձանուտ
Կարծես վայրկեան մը այլևըս աչքերե կ’անհետի`
Ինչպես երկնի մէջ կորսվող լուսադայլայլ մեղեդի:
Օ՜, այդ մեծ պարն հեթանոս` որ Աստղիկի կը ձոնեն,
Գեղեցկութէան այդ աղոթքն, աղոթքը այդ մըսեղեն.
Օ՜, այդ իրանը ճապուկ ելևէջովն ըստինքին`
Որոնց մէջ կաթն իսկ կ’եռա հուզումներէն սաստկագին.
Օ՜, թևերն իր լուսածղի` օձերու պես պարարակ
Կարծես երկար կրթըւած կախարդ սրինգով ներդաշնակ.
Եվ զիստերն իր արսռագեղ, գեր երաստանը շամբոյշ.
Եվ բոլորին իբր առանցք մէջքն ուռիին պես քընքոյշ`
Որուն շուրջ մարդ պիտ’ ուզեր բազեղի նման փաթթըվիլ,
Եվ վերջապես հիւթասպառ բաղեղի նման թառամիլ:
Բամբիռներն իր կը հընչեն ձեռքերուն մէջ սաստկօրէն
Իբրև օրենք մարմինին բիւր ձևերուն հոյաշեն.
Բամբիռնե՜րն իր կը հընչեն, ու անոնց երգը բիւրեղ
Կը քաղցրանա մեղրի պես ջահերուն տակ լուսազեղ.
Եղունգներով հինայւած մատերէն վար աղածրի`
Դաշնակութիւն մ’հրաշալից մազերուն մէջ կը ծորի:
Բամբիռներն իր կը հընչեն, այնքան ճարտար` որ կարծես
Անոր ձեռքերն Ապողոն թաթախեր է տարփակեզ
Սըրտին մէջ իր տավիղին: Գործիքին ձայնը կերկեր
Կը զեղու սրահն` ուր շատօնց գուսաններն ա՛լ չեն նվագեր:
Կոհակներուն մէջ լոգցող աղկիոնին հանգունակ
Ան կը լողա մատերուն երգերուն մէջ ներդաշնակ`
Որոնց ի լուր տատրակներ ահա կու գան խառնըվիլ
Ցանցին մէջ իր մազերուն, իր մազերուն հիատեսիլ`
Որոնք, ալիք առ ալիք, կ’երթան սըփռիլ ման ի ման
Ասպետներուն գըլխուն վրայ արշալոյսի մը նըման:
Կոչնականները գինվո մէջ թաթախւած, տըռփագին,
Բոլորը լուռ, սալացած` ըզմայլանքեն գեղեցկին
Կը դիտեն մրրիկն այդ կընոջ գանգուրներուն մետաքսե:
Ան կը ճախրե՜, կը ճախրե՜, կատաղօրէն կը ճախրե՜:
Երբոր ետև կը թէքի` կուրծքին վըրա հոյաշեն
Բըլուրի պես կը դիզվին ըստինքներն իր սարսըռալեն.
Եվ վարսէրն իր վիժանուտ, ուսէրն ի վար հոսելով,
Կ’երթան փըփրիլ հատակին, հոն կազմելով ոսկի ծով.
Ան կը ճախրե՜, կը ճախրե՜, սանձակոտոր կը ճախրե՜…
Հոգվոյն մէջ` ծով, շուրջը` լոյս, ան Կիպերեան Աստղիկն է`
Որ իր չորս կողմն հավաքած աղավնիները լուսեղ
Փորձեր կ’ընե թըռչելու ինքն ալ անոնց հետ մեկտեղ,
Եվ հևհևուն, ծիծաղկոտ, վարդի մը պես բըռնըկած,
Վերջին թափով կը սուզի կապոյտին մէջ վերասլաց
Թողլով որ քողն ամպերէն հորձանապտոյտ իյնա վար
Տիոնիսեան բագնին վրայ, գինիին մէջ հըրավառ:
Ա՛յսպես պարեց վարձակն ալ, մինչև որ քողն հոգիին
Հոն թաթախեց դիրտին մէջ ամեն մարդու բաժակին:
Ա՛լ հոգնած էր ու քըտնած, կ’ուռեր ծոցն իր լուսեղեն,
Երբոր վերջին ճախրին մէջ Տրդատ բըռնեց բազուկեն
Եվ ծունկին վրայ նըստեցուց, գգվեց գըլուխն ոսկեհեր:
Վարսէրն ի վար շիթ առ շիթ կը ծորեին քըրտինքներ.
Ձեռքերուն մէջ դեռ տենդոտ, Բագրատունվոյն ճոշին վրայ
Կը դողային բամբիռներն իր մարմնոյն պես դիւրազգա:
Տըրդատ մատերը անոր համբուրելով մի առ մի
Եվ շամբշելով անոր հետ զերդ սեղեխներ վաղեմի.
— «Նահապե՛տ, ո՞վ է, — ըսավ, — վարձակը այս լուսաստինք:
Եթէ Աստղիկ երկնի մէջ Վահագնի մ’օր հանձներ զինք,
Ու կաթիլները սէրմին ըլլային նոյնիսկ աստղեր`
Դարձյալ այսքան չըքնաղ ծնունդ մը երբեք չէր բողբոջեր:
Այս կինն ինձ տուր, եթէ չէ օրեն` որ մենք ընենք վեճ.
Արշալոյսին թող մեկնիմ արշալոյսն այս գրկիս մէջ»:
Բազմականներն ըսկըսան նախանձահոյզ քըրքըջալ.
Բակուր ծածուկ մախանքե մ’ակռաներն իր ձիւնափայլ
Սեղմեց. և նուռ մ’որ ձեռքին մէջ բըռնած էր այն ատեն,
Ըսկըծանքեն ըսկըսավ ճըմլել: Ըսավ.- «Իշխա՛ն քաջազեն,
Վըրաց երկրեն, ուր կիները կը ծաղկին վարդի պես,
Զայն նիզակովս եմ շահեր, մարտիկներու ընդդէմ վես
Մղելով երկար պայքարներ: Այժըմ ներե որ ըսեմ`
Թէ իմ հարճս է, և չ’ըլլար քեզ աղախին մը նըսեմ:
Եթէ կ’ուզես` որ մեր զոյգ բաժակներն այս մըտերիմ
Հազիվ թափուր գինիե, չլեցվին արյամբ ոխերիմ`
Թո՛ղ զայն, իշխա՛ն»: Բնավ չանսաց Բագրատունին սըրարբած
Սեղանեն վեր բարձրացուց դաշխուրանն իր գինեմած
Ու ձեռքովն իսկ զայն խմցուց, ծունկին վըրա, վարձակին`
Որ կը ժըպտեր ըմպելու ատեն ժըպտով մ’հեշտագին:
Իր գողտըրիկ բերանին երկու կողմեն ընդհոլով`
Թափեցավ քիչ մը գինին ու ծոցն ի վար սահելով`
Գընաց լճակի պես կարմիր ժողվիլ պորտին մէջ անհայտ:
Երբ դեռ բոսոր էին կզակն ու շըրթունքները, Տըրդատ
Զանոնք առած բերանին մէջ համբուրեց կըտղանքով`
Զվարթ հեղուկին մնացորդն ըսպունգի պես ծըծելով:
Լըռեց սրահը համուռ: Բոլոր դարձած Բակուրին
Կը նայեին, որ կը լմեր դեռ նուռը մէջն ագուռին:
Ամեն մարդ հոն թափվելիք արեան մը հոտը կը զգար…
Նահապետն ա՛լ վեր ցատկեց տեղեն իբրև քանասար.
Գնաց որ հարճն ազատե, ջախջախե գըլուխն Ասպետին`
Որ կինն իր տան մէջ կը լլկեր` իբր իր ողկոյզն իր տաշտին:
Այս որ տեսավ Տըդատես վարազացավ ու խոպաց.
Հրեղեն սիւնի մ’էր նըման, դահլիճին մէջ` վերամբարձ.
Կոպիճներուն մէջ աչքերն ըսկըսան ժիր թավալիլ
Մերթ ծովուն խորն ընկլուզվող գունդերու պես հրատեսիլ:
Ձախ թևով հարճը գըրկեց, հետո- «Հա՜, հա՜, — քըրքըջաց, —
Էգ վագրին հոտն ըմբոշխնել արու վագրի՜ն է տըրւած»:
Եվ միշտ ժայռի պես կանգուն, շընչելով բոց աչքերէն,
Հուժկու ձեռքով սեղանին վրայյե խըլեց, իբրև զեն,
Մեծաքանդակ ըսկուտեղ մ’ամբողջ պղնձով կուռ ձուլւած,
Գազանացավ, փըփըրեցավ, շամբշոտացավ ու մըխաց.
Եվ ուղղակի արձակեց զայն Բակուրի ճակատին…
Վերնատան մէջ ահեղ ճիչ մ’արձակեց տան տիրուհին,
Ճորտ ու սեպուհ բոլորն ալ դուրս պուղեցան զահանդած.
Որոնց բազուկն էր միշտ վատ` երբ հոգին էր սըրարբած:
Սակայն կարծես մըրգակալն այն վրիպեցավ հըրաշքով,
Եվ Բակուրի լոկ մեկ ունկն արիւնառուշտ խլելով`
Գընաց բաղխիլ դիմացի մարմար սիւնին մեծադղորդ
Թոթափելով անկե վար կուճեր, կայծե լուսահորդ:
Ոմանք սատար փութացին Նահապետին կարեվեր`
Որուն խըլւած ականջեն, ճըմլւած քունքեն կը հոսէր
Հոն գինիի սափորին մէջ արիւնն իր թըխագոյն,
Այն ժամանակ Նազենիկ սարսափահար, յանկարծոյն,
Փաթաթվելով Տըրդատի պարանոցին` ողոգեց.
— «Այս հարկին տակ, ո՛վ ասպետ, ա՛լ բաժինս է գան ու ծեծ.
Դուն որ գիտցար զիս վտանգել, ազատե արդ շուտափոյթ,
Երբ ես հոժար խըմեցի ձեռքեդ գինին քու սիրոյդ`
Հարկ է ասկե վերջ խըմեմ Բակուրի թոյնն ոխութէան.
Դուն հոս արիւն թափեցիր, և պիտի ե՛ս քավեմ զայն:
Զիս հեռացուր այս երկրեն, եթէ չէ գործ մ’արքենի
Որ ասպետի մը վրիպած հարւածը կին մ’ընդունի»:
Ու ավելի ցած ձայնով հարեց.- «Ես քեզ կը սպասեմ
Արշալոյսին` որ մոտ է: Մեծ դրան քով արեգդէմ
Կա թուզի ծառ մը` որուն սաղարթներուն ընդմէջե
Պատուհանիս ճրագն առկայծ ճամբորդներն հար կը տեսնեն:
Հոն կը սպասեմ ես քեզի վարդենիի մը նման,
Որ կոկոններն իր բանա պիտի կուրծքիդ վրայ տիտան»:
— «Ձիուս առջի խըրխինջին պատրաստ եղիր, Նազենի՛կ,
Դեռ ճրագդ արփվոյն շառայլեն չընըվաղած` կը մեկնինք»:
Ըսավ Տրդատ: Թուրը մերկ միշտ ափին մէջ շողարծարծ,
Տալով կամա երևոյթը մեկնումի մը անդարձ,
Գընաց թամբեց երիվարն ու խավարին մէջ, անտես,
Անհետացավ քառատրոփ, փայլակնացայտ ամպի պես:
Կոչնականներն ահաբեկ, կոչնականներն հիազարհուր,
Գինո՜վ ու վա՜տ, մի առ մի պարպեցին սրահն ընդհանուր.
Լոկ կոյր գուսան մ’երգին մէջ անվերադարձ տեսլացած`
Դեռ լռութէան մէջ կը նվագեր սիւնի մը հաղթ կռթընած:
Բ
Ահա առտվան շողերէն հագեր է վարդ ու սուտակ
Պատուհանին առջևի թըզենի ծառն ընդարձակ`
Որուն ետև հարճն արթուն.- «Ինչո՞ւ չեկավ, — կը խորհի, —
Արտոյտն ահա արձակեց կալին մէջ երգը բարի.
Եվ պալատին պահապան շունն արթընցած ման կու գա
Բակին մէջ` մերթ միզելով պատերն ի վեր շըրջակա:
Ինչո՞ւ չեկավ, ո՛վ Երկինք»: Հորիզոնեն հեղակարծ
Արփվոյն ճաճանչն անդրանիկ սլացավ ինկավ շողարծարծ
Նազենիկի խուցին մէջ. դալկացավ լոյսը ճըրագին:
Օ՜, ի՞նչ խրխինջ, ի՞նչ դոփիւն, ի՞նչ փոթորկում թանկագին…
Կու գա իշխանն ազատել զինք Բակուրի նախանձեն:
Պատուահանին ներքև՛ է Տրդատ ձիուն վրայ արդեն:
Բերկրանքեն հա՛րճը խայտաց. զեղան աչքերը վըրդով
Անպատմելի խընդությամբ, ինչպես երկինքն` արևով,
Գիշերն ամբողջ ինք հոն էր, զով խավարին մէջ արթուն,
Հանդերձներովը պարի, բամբիռներն ալ` մատերուն.
Աստղերուն տակ աղոթող բագոսուհվո մ’էր նման`
Վարդերը դեռ հանդէսին մազերուն մէջ ցիրուցան,
Եվ լանջքը մերկ` որուն վրայ թափւած գինին խըրախին
Տակավին միշտ կը սըփռեր իր զըվարթ բոյրը չորս դին:
— «Ձեռքդ երկարե, ‘սավ Տրդատ»: — «Դու գիրկդ բաց, կը ցատկեմ»:
— «Գըլուխդ, ըզգո՜ւյշ, չըփշրես լանջապանիս զրահին դէմ»:
Եվ Նազենիկ անհամբեր հեղեղին հետ վարսէրուն
Ասպետին մռայլ ծոցին մէջ նետեց ինքզինքը սարսռուն,
Եվ զայն հեղ մ’ալ ողողեց մազերովն իր դարալիր:
Դափրեց նըժոյգն և ռունգերը փեռեկած լայնալիր`
Հորիզոնին դարձուց գլուխն ու մըտրակի մ’հարւածով
Թաղվեցավ իր արշաւին ամպրոպին մէջ փոշեծով:
Փա՜ռք մեծազօր կենցաղին ասպետական դարերուն`
Ուր պաշտվեցավ Գեղեցիկն ու Զորութիւնը արբուն,
Եվ խորհրդանիշը անմահ Գեղեցկին, Զորութէան`
Փըրփուրներու Դիցուհին Ըստինքներով ռոշնական:
Փա՜ռք ձեզի միշտ, գանգրահեր ո՛վ ասպետներ արդընկեց,
Որոնց զրահով վերտըւած լանջքերուն տակ բաբախեց
Սիրտ մը հավետ անձնըվեր` տըկարներուն, ընկճւածին,
Եվ գեղանի կիներուն, անոնց մարմնոյն բիւր գանձին:
Փա՜ռք ձեզի միշտ ձիամարտեր, մկունդխաղեր շանթասլաց`
Որոնց օդին մէջ շաչուն տեգերն յանկարծ բըռընկած`
Կայծակներու խաղն եկան երկրիս վրայ փոխադրել.
Վիշապասպան սուսէրներ, ժանգոտելու անընդել,
Կառարշաւներ փոշեմուղ, գուպարահաղթ ոգորներ
Շառափնաթափ տեգ տեգի, կումբ կումբի դէմ ոսկեհեռ
Փա՜ռք ձեզի միշտ, ո՛վ որսէր թըրթռուն ձայնով շեփորին,
Երբ լիճին քով վիրավոր կ’իյնա եղնիկն ողբագին,
Եվ վարազներ արդնահար կը թավալին մարգին վրայ`
Որոնց կողեն արիւնն հորդ կրակի պես կը մըխա:
Փա՜ռք ձեզի միշտ ավարներ, հափափումներ կիներու`
Որոնք տըվին իրենց տարփն ու համբոյրները աղու
Առիւծներու քաջութէան, և ո՛չ ոսկի հորթէրուն
Որոնց սիրտերն առավ լոկ սուրերու ծայրը փաղփուն:
Փա՜ռք ձեզի միշտ, ո՛վ դարեր ասպետական կենցաղին,
Ուր մարդիկ հզօր և անկեղծ էին նըման գինիին:
Առաքինի քաջութէան տեղ նենգն այսօր կը տիրե.
Փոխան տեգին հոլանի` պատեանի մէջ դաշոյնն է`
Որ կը շողա մութի՛ն մէջ, կը ժանգոտի՛ արևին.
Ոճիրներն արդ խավարի լռութէան մէջ կը դարբնվին
Մըխոտ ճրագի լոյսին տակ ծըռած գունատ մարդերէն:
Երբ արեգակը նընջե` մեղքերն հայնժամ կը գործեն:
Չեն պաշտեր կնոջ մարմինին դաշըն ձևերն հըրահրուտ
Լոգցըւած բիւր ջահերու շառայլներով հոսանուտ:
Կինը մարդուն միացնողը Աստղիկի սիրահոդ
Լուսեղ մատերը չե՛ն բնավ, այլ շանսըխուրը ցեխոտ:
Գեղեցկութիւնը ծընունդն է Զորութէան հորձանքին`
Ինչպես մարգրիտն օվկիանի անդունդներուն մոլեգին:
Բայց այսօր չե՛ն քանդակեր սուսէրներով կորովի
Գեղեցկութէան սուրբ բագինն` ուր իգութիւնը խընկվի:
Բավական է լի գավաթ մը Միւնիխի գարեջուր,
Որ աճուրդի հանւած սէրը գնեն մարդիկ քրեիքուր,
Սեր վաճառվա՜ծ, ոչ նվիրւած` ինչպես պըսակ սարդենի
Զոր հերոսին համար սուրն աստւածներէն կ’ընդունի:
Եվ այժըմ մարդն այս դարուն, մարդն ըղեղին տակ կըքած,
Ո՛վ ասպետներ հեթանոս, եթէ բաղխե ոտքն յանկարծ
Ձեր բազուկի մեկ ոսկրին` որ հողին տակ ճերմկած է,
Անոր հըսկա զանգւածեն կը սարսափի, կը կարծե
Ձեզ առասպել դարերու առասպելյալ գազաններ,
Ո՜վ ասպետներ հեթանոս, ո՜վ ասպետի ոսկորներ
Գ
— «Տե՛ս, Նազենիկ, ինչպես դաշտն ըսպառեց ձիս վըզանուտ
Ա՜յնքան երագ` որ կարծես մոխիրի մէջ բոցանուտ
Սըմբակներն իր խըրվեին: Ան հպարտ է, իմ Սիրուն,
Երբ այդ մազերըդ խառնւած կը զգա իր հորդ բաշերուն»:
— «Ո՛վ իմ ասպետս և իմ քաջըս, մըտրակե՛ անդադրում`
Մինչև որ սա անիծւած Սիւնաց սահմանը թողում:
Սարսափն է դեռ սըրտիս մէջ, բայց մեն մի դռոյթը ձիուդ
Հոգիիս մէջ կը սպաննե երկիւղի տրոփ մը անգութ:
Ո՛վ իմ ասպետս և իմ քաջըս, մտրակե՛, անդադրում»:
Այսպես անոնք խոսելով` հըճըվանքով մ’անպատում
Կ’արշաւերին դեպ Շիրակ: Տըրդատի լայն կուրծքին վրայ
Կը հանգչեցներ` հարճն ամփոփ` գըլուխն իբրև լուսնկա.
Մերթ ոտքերն իր կը զարներ ձիուն փորին տըղընդեր,
Մերթ Տըրդատի անութին տակեն ետև կը նայեր,
Հորիզոնին շըրջելով կապոյտ աչքերն` որոնց մէջ
Բերկըրանքներ կը հիւսէրին շողերն առեչ առ առեչ
Միշտ մեծցնելով հոյսը զվարթ` ծախւած ճամբուն մեծությամբ:
Շանթ կը տեղար արեգակը երկընքեն վար անամպ
Իր տոթին տակ խեղդելով կենդանութիւնը շուրջի.
Կարծես հողին մէջ ղողւած ըլլար ամեն մեկ ճըճի.
Միմիայն մերթ կը լսվեր բըզզոցը թավ զամբուռին,
Որ ա՛լ հոգնած ընդերկար հալածելե կենդանին`
Արշավանքին փոշվոյն մէջ կանհայտանար խորամուխ:
Անոնք իրար փաթթըւած կ’ամբարտակեն սարին գլուխ:
Խուլ դըրոդիւն մ’հեռվեն եղավ յանկարծ լըսելի,
Կարծես գետնին ընդերքեն անցներ ամպրոպ մ’ահռելի:
Տըրդատ շըրուշակը դարձուց, և երիվարը խոկուն
Ծամծըմելե դադրեցավ պահ մը լըկամը փըրփրուն:
Վարը, դէմի հովիտեն դեպի գագաթ ծառացան
Ձիավորներ զինավառ մըրրկարշաւ ու դաժան:
Ոմանք աղեղ ունեին և ոմանք լախտ ու տապար,
Ոմանց տեգերն ուղղաձիգ արեգակին տակ փարփառ
Հանկարծակի սարեն վեր փայլատակներ ճայթռեցին.
Բակուր մէջտեղն էր անոնց աշտանակած ահեղ ձին.
Կու գար լուծել իշխանեն վըրեժ, պատժել հարճն անխիղճ`
Մորթէլով հոն` փոխանակ զայն փըրկելու աղծապիղծ,
Կոչնականները բոլոր զինւած էին արդ իր հետ.
Երեկ գինով հըղփացած, այսօր արեան հակամետ:
Երբ Բագոսեն վերջ որրեց զանոնք Արեսն արդընկեց`
Հանդիսատես վատութէան հուշն հոգինին զայրագնեց:
Ըսկուտեղին արհավիրքը սիւներուն ընդմէջեն
Հետո իրենց սըրտին մէջ վառեց վրեժի մը գեհեն:
Տըրդատ երկար նայեցավ դեպի հրոսակն հալածիչ,
Աչքերէն թոյն կ’հոսեին մոլուցքի զոյգ մը կարիճ.
Գըրկին մէջ հարճը յանկարծ արձակեց ճիչ մը տրտում.
— «Ո՛վ իմ ասպետս, — ողոգեց, — օ՜հ, մըտրակե՛ անդադրում.
Գերին ըլլամ քու սուրիդ, անոնց գերին մ’ըներ զիս.
Ահա տեգերն ուղղեր են միահամուռ կոկորդիս`
Ուր համբոյրիդ տաքութիւնը դեռ, ավա՜ղ, չէ պաղեր»:
Ըսավ: Թաղեց ասպետին ծոցին մէջ գլուխն ոսկեհեր:
Հա՞րկ էր արդյոք ճակատիլ. ո՛չ. պիտի կռիվն ունենար
Անհավասար հաղթանակ, թէև վըսէր մ’հավասար:
Ու Տըրդատես թոթվեց սանձն երիվարին հողմասլաց,
Երկրադըղորդ թընդաց դռոյթն, փոշին ելավ, և սուրաց,
Ու ըսկըսավ հալածումն հըսկաներուն սանձարձակ:
Ողոգեց հարճը նօրէն.- «Ո՛վ իմ ասպետըս վրիժակ,
Ես կը տեսնեմ անութիդ տակեն զանոնք` որ կ’իջնեն
Բըլուրն ի վար, աչքերնին մեյ մեկ անդունդ լուսեղեն.
Հարիւր ձիեր կարկառեր են վիզերնին դեպի մեզ,
Որոնց շունչերը կ’ելլեն պինչերնեն տաք մոխրի պես:
Օ՜, մտրակե՛, մտրակե՛, երբ բըռնեն զիս` վագրի նման
Պիտի կրծեն ոսկորներս, լակեն արիւնըս լըման»:
— «Հեղեղին մէջ մազերուդ փակե աչքերդ, իմ Աղվոր,
Եվ կուրծքիս վրայ քընացիր օրորումով այս հըզօր,
Անոնք այստեղ չըհասած` մենք Շիրակ ենք գիրկ գըրկի»:
Ու լայնալանջ երիվարը մըտրակեց ուժգնակի:
Անցավ խորունկ փապերէն, հեղեղատեն մեծագոգ,
Ընկըղմեցավ խորն հովտին, ճեղքեց ավազն հրաբորբոք.
Եվ ուղղաբերձ, մեծաշունչ, համբարտակեց սարն հըսկա
Թավալելով հետք ի վար ապառաժներ` որոնց վրայ
Լուսնանըման կուռ պայտերն իրենց դըրոշմը դըրին.
Ճապուռներուն մէջ որսն իր սեղմելով միշտ ավելի.
Ժայռերն ի վար խոեացավ ջըրվեժին պես փըրփրալի`
Հորձանքին մէջ տանելով լերան ծաղիկ մը կարմիր
Իբրև դաշտին մեկ ընծան տըրւած վիհին լայնադիր:
Ու մըտրակե՜ց, մըտրակե՜ց, երբոր յանկարծ լըսվեցան
Իր ետևեն սուլումները նետերու դավաճան:
— «Ասպե՜տ, ասպե՜տ, մահն հասավ մեր թիկունքեն, կը շչա:
Օ՜, կը վախնա՜մ, կը վախնա՜մ. ուսիդ վրայյեն նետ մ’ահա
Հըրախայթոց օձի պես շըշըչալով սըլացավ:
Վայրկյա՜ն մըն ալ և անոնք կու գան կ’հասնին մեծարշաւ.
Աղեղներէն լայնալիճ կարծես արիւն կը կաթի
Եվ կը ներկե ձիերուն հորդ հորդ բաշերը կաթի:
Ասպե՜տ, ասպե՜տ, մի մատներս զիս անոնց խեռ մոլուցքին,
Ես քու գերին, ձիդ ըլլա թող գերին քու մըտրակին»:
Այսպես ըսավ Նազենիկ. լալ ըսկըսավ դառնահեծ,
Եվ Տըրդատի կուրծքին վրայ գըլուխը այնքա՛ն սաղմեց`
Որ զրահին մէջեն իսկ կը լսէր տրոփը սըրտին:
Գանգուրներն իր հողմածուփ ձիուն բաշին կը խառնվին.
Ինք կը սարսռա վարմն ինկած աղավնիի մ’հանգունակ:
Սարսափելի էր տարափը նետերուն մահարձակ`
Որոնք ջուրի նըման օդն եռանդահորձ ճեղքելով
Կ’երթային մահ երգել փախըստական զոյգին քով:
Այն ժամանակ Տրդատես գլուխն իր դարձուց մըրրկահեր
Եվ հեգնօրէն մըռընչեց.- «Հալածեցեք, դե՛հ, գայլե՜ր,
Մինչև շընչատ վար կախվին ձեր լեզուները դողդոջ.
Արձակեցե՜ք կըռնակիս ձեր ասեղները կընոջ»:
Ըսավ. և նժոյգն այս անգամ խթէց այնքան ուժգնալի`
Որ արշաւանքն եղավ շտապ մըտածումեն ավելի:
Ահա ձո՛րն ինք կը սուզի, սարի՛ն միւսները կ’ելլեն.
Կը փայլակե ինք սարին, անոնք ձորին խորերէն
Կը փոթորկվին: Եվ նըման զոյգ մ’ամպրոպի մոլեկան
Լեռնահարթին վրայ անգամ մ’այնքա՛ն իրար մոտեցան,
Որ պիտի շանթը ճայթէր, պիտի պոռթկար նետն արիւն`
Եթէ Տըրդատ ըզգեցած չըլլար քեմուխտ հաստատուն:
Անոնց հանած փոշիներն իրար միացան` կազմելով
Հըրատապ ամպ մը խարտյաշ` կարծես հըղի արիւնով:
Այն ժամանակ պիտ’ հազիվ արձակեր տեգն իր Բակուր`
Որ ճեղքե թիկն ասպետին, և հարճին լանջը փըրփուր,
Երբ վիհ մ’յանկարծ դժոխորկոր լերան գըլխուն փեռեկւած
Արհավիրքով մ’ընկրկեց հալածողները սրընթաց:
Ճողոպրեցավ Տըրդատես, և լեռն ի վար ուղղակի
Դիմեց անտառ մը մըռայլ` որ սահմանն էր Շիրակի:
Բակուրի խումը կեցավ հառաչակուլ, ոգեսպառ,
Կատաղութէան խարոյկով ամբողջովին բոցավառ:
Ա՛լ հուսահատ` աղեղները պըրկեցին տըղընդեր,
Լարերն եղան լայնալիճ, անձրևեցին փըքիններ.
Նետե դատարկ կապարճներն եկան լեցվիլ վրեժ ու ոխ:
Հազիվ թէ ծոցն անտառին կ’ընդգոգեր զոյգը փախչող`
Բակուր իր նետը վերջին, հերձակ մ’ամբողջ ժահրաշիթ,
Արձակեց այնքա՜ն զօրեղ, թիրախին ա՜յնքան ճըշգրիտ,
Որ օձի նման շչալով թունոտ լեզվովը սաղապ
Տըրդատեսի անութին տակեն սողոսկ անցավ թափ,
Ու մըխվեցավ վարձակին ծոծրակին մէջ լուսաբուխ
Եվ հոն մընաց` հորդառատ մազերուն մէջ խորամուխ:
Երեք անգամ սըրսըփաց զարնւած աղվոր աղավնին,
Երեք անգամ չուզելով կարծես թողուլ իր հոգին:
Այս բանը ո՛չ Տըրդատես նըկատեց, ո՛չ ալ Բակուր,
Իրենց անզուսպ մոլուցքին փոշիներէն դարձած կոյր.
Բնավ չըտեսան թէ ի՛նչպես կը փըշրվեր ու կ’իյնար
Դաշնակութէան ու գեղի աստւածակերտը գոհար.
Միայն նըժոյգը վրընջեց, ու երեք հեղ սարսըռաց
Երբ սառեցավ փորին վրայ զարնըվող ոտքը յանկարծ:
Դ
Իջևան մ’է կառուցւած սահմանին վրայ Շիրակին,
Գործ արքունի ճոխութէան, մեծազանգւած, ահագին:
Լայն դըռներն իր կը բացվին ճամբուն վըրա հրատոչոր
Դուրս շընչելով զովութիւն և աղբերուն հոտը չոր:
Արևուն դէմ կիզանուտ ապաստան մ’է մըշտազով
Ճամբորդներն հոն կը հասնին տոթէն թխացած ծոցերով
Եվ հոնքերնին բեռնավոր փոշիներով տապախարշ.
Հո՛ն կը հասնին սայլերն հոյլ գոմեշներե ծանրաքարշ,
Եվ կաղացող ջորիներն ու կարավանն էշերու
Քաղցրաողկոյզ խաղողին կողովներուն տակ հըլու:
Հո՛ն կը հասնին շար ի շար ուղտերը հաղթ` բեռնավոր
Տարաշխարհի զանազան համեմներով քաղցրածոր
Եվ կը պառկին ծընկածալ, խըրոխտավիզ, կ’որոճան
Անծանոթ խոտն հեռավոր երկիրներուն արփական:
Թանձրակառոյց իջևանը բարիք մ’է երկնատու
Երբ կը հըսկե ճամբուն վրայ` որուն ծայրերը երկու
Հորիզոնին խորհուրդին մէջ տաղտկօրէն կ’անհետին,
Երբ կը վառե անկենդան լըռութէան մէջ լեռնային
Իր պանդուխտի օճախներն ամեն մարդու անխըտիր
Եվ հոն ամռան ջերմութիւնը մարելու ի խընդիր
Թանին ալիքը կը հոսի երակներու մէջ ծարավ:
Բայց միշտ հասնիլն հոն, անկե մեկնելեն քաղցըր չէ բնավ:
Ավասիկ այդ իջևանն է` ուր կու գա Տըրդատես
Ապաստանիլ նետերուն և արևուն դէմ հրակեզ:
Ծալքերուն մէջ թիկնոցին և կուրծքին վրայ զրահակուռ
Պարուրւած է Նազենիկ մարմարի պես ջարդուփշուր.
Այլևս, ո՛հ, չի հուզեր ոչ մեկ սարսուռ, ոչ մեկ վանկ
Չըքնաղ մարմինն իր սառած լուսարձանի մ’հանգունակ:
— «Արդյոք քնացա՞վ (կը խորհի` ասպետն հասած իջևան)
Թէ սարսափեն մարեցավ, ճըրագի պես, կուրծքիս վրայն:
Ի՜նչպես կըրնա սալանալ այդքան եռանդ մ’յանկարծոյն
Եվ տարածվիլ սըրտիս վրայ շիրմաքարի մը հանգոյն»:
Խորհելով այսպե՛ս Տըրդատ վար կը ցատկե նըժոյգեն
Եվ կ’իջեցնե վարձակն ալ, բայց աչքերն իր կը տեսնեն
Մազերուն մէջ Բակուրի նետն ըսպաննիչ, արիւնն հիր`
Որ հոսած է ծոծրակեն ժապավենի պես կարմիր:
Կընոջ մարմինը անշունչ գիրկը կ’իյնա ցըրտագին.
Կատաղութիւն ահավոր ասպետական խաբկանքին…
Մազերն ամբողջ կը քըստմնին` երբ սիրտն անոր կը տեսնե
Տիեզերքի մը սըրտին նըման` դադրած տրոփելե,
Երբ կը խորհի թէ կինն այդ մեկ թարթափին մէջ աչքին
Գեղեցկութէան հեթանոս ուներ գանձերը անգին,
Թէ իր մարմինն է լոգցած երկնի շողովը անշեջ,
Մեղր ուներ իր թուշին տակ, լոյս ուներ իր ծիծին մէջ,
Եվ իր ձեռքին ու ոտքին մատերուն ծայրն էր խըտացած
Տիեզերքն այս հարդագող Ճարտարութիւնն առեղծւած.
Եվ խորհեցավ վերջապես` սրահին մէջ Բակուրին
Աստւածացումն իր միսին, փոթորկումները պարին,
Եվ առջի հեղ ըլլալով ապառաժ մարդն այդ լացա՜վ…
— Ո՜վ պատրանքի արցունքներ հերոսներուն մեծ համբավ,
Որոնք երբեմըն սըրտի խօրէն կ’հոսին տըխրամած
Հին օրերու հաղթութէան պըսակներուն վրայ դեղնած:
Ե
Բարտի մը կար հինավուրց` զօր ձեռքերովն իր բարի
Իջևանին քով տընկեր էր Դիցանոյշ մ’անտառի.
Սակայն այդ օրն ոստ առ ոստ ան կը չորնար տրտմօրէն
Տերևներն իր դալկահար հողին վրայ ողբալեն:
Ո՛վ գիտե ո՛ր մըրրկածուփ գիշերվան մէջ Արամազդ
Զարկեր պատռեր էր անոր սիրտն իր շանթով մեծասաստ.
Եվ գըլուխն իր գեղուղեշ` որ կը հասներ արևին`
Արդ սոսափներ չէր երգեր, կը նիզակվեր դեպ երկին:
Հո՛ն, ահա այդ բարտիին շուրջը եկան հավաքվիլ
Անտառաբնակ չորս քուրմեր կընգուղ ու ջանջիլ,
Ու Տըրդատի հրամանով անոր բունին ճիշտ ներքև
Միահամուռ փորեցին Նազենիկի փոսը սև.
Ու երգեցին Աստղիկին: Տըրդատ սըրտեն շանթահար`
Անոր դեռ թա՛րմ դիակն առած գրկին մէջ կու լար:
Երբ զայն փոսին հանձնեցին` մազերուն մէջ շաղապատ
Դեռ Բակուրի նետն ոսկի կը փայլակեր լուսացայտ:
Իջևանի քով տնկւած վաղընջական այն բարտին
Վերընձիւղում մ’ըստացավ` բուժելով վերքն իր սրտին`
Երբոր Հարճին լոյս մարմնոյն ավիշներով կենսահորդ
Թաթախվեցան հողին տակ արմատներն իր խորդուբորդ,
Եվ ըսվեցավ թէ անոր տերևուտքին մէջ դողդոջ
Չըքնաղ հոգին վարձակին բընակեցավ դար մ’ամբողջ,
Լուսնկային ժըպտեցավ, ծոծրակին վերքը տվավ ցոյց,
Հովերուն հետ պար եկավ, բամբիռներն իր հնչեցուց:
Վ Ե Ր Ջ