«Փիլիպպոսն ասաց Նրան. «Տե՛ր, Հորը մեզ ցո՛ւյց տուր, և այդ բավական է մեզ»: Հիսուս նրան ասաց. «Այսքան ժամանակ ձեզ հետ եմ, Փիլիպպո՛ս, և Ինձ չճանաչեցի՞ր. ով Ինձ տեսավ, տեսավ Հորը» (Հովհ․ 14․8-9):
Մեր Տերն ու Նրա աշակերտները հավաքվել էին Երուսաղեմի վերնատանը։ Հիսուս համոզված էր, որ աշակերտները տակավին չէին ճանաչում Իրեն։ Նրանք տարակուսանքներ ունեին Հիսուսի անձի ու գործի վերաբերյալ։ Աշակերտների այդ տարակույսը համարձակություն է տալիս Փիլիպպոսին՝ ասելու․ «Եթե իսկապես երկնավոր Հոր մոտից ես գալիս, մեզ ցո՛ւյց տուր Հորը»։
Այդ խոսքը շա՜տ պարզ ու բացահայտ էր։ Փիլիպպոսն ուզում էր ասել․ «Մեզ ցույց տուր Աստծուն, երևացրու Նրան, և Քեզնից այլ բան չենք ուզի, միայն դա բավական կլինի, որ հավատանք Քեզ»։
Ո՜վ հավատացյալներ, Փիլիպպոսի՝ Աստծուն տեսնելու բաղձանքը համայն մարդկության գերագույն բաղձանքն է եղել և մշտապես պիտի լինի բաղձանքներից վսեմագույնը։ Երբ նախամարդն առաջին անգամ լսեց ամպերի որոտը, ասաց․ «Դա ինձ հետ խոսող Աստված է»։ Երբ առաջին անգամ տեսավ, թե ինչպես է արևը հունձքեր աճեցնում, իսկ անձրևը՝ տունկեր բուսցնում, ասաց․ «Աստվածներն են ինձ բարիքներ շնորհում՝ արև շողացնելով կամ անձրև ուղարկելով․ եթե ես տեսնեի նրանց, անշուշտ կճանաչեի»։
Աստծու այդ երևումներին «աստվածահայտնություն» անունն են տվել։ Բայց ես չեմ ուզում բավականանալ այդ անունով, այլ կամենում եմ Աստծուն տեսնել, սակայն եթե մեկ անգամ տեսնեմ Աստծուն, այլևս հաստատապես պիտի գիտենա՞մ, որ Նա գոյություն ունի, կամ ինչպիսին է Նա, արդյոք Նա սիրո՞ւմ է ինձ, և վերջապես կկարողանա՞մ պատասխան գտնել բոլոր «ինչու»-ներին։ Մասնավորապես պիտի հասկանա՞մ, թե ինչու գոյություն ունեն տառապանքն ու մահը։
Եթե տեսնեի Աստծուն, ինձ համար մեկընդմիշտ պա՞րզ կլինեին բոլոր խորհուրդները։ Սակայն Հովհաննես առաքյալն իր առաջին նամակում գրում է․ «Ոչ ոք երբեք Աստծուն չի տեսել» (Ա Հովհ․ 4․12)։ Եվ ի՞նչ է, քանի դեռ Աստծուն չեմ տեսել, ամեն բան տարակուսելի՞ պիտի լինի ինձ համար, ոչ մի բանի չպիտի՞ ուզենամ հավատալ։ Հարկավոր է, որ ուղղակի տեսնեմ Նրան, միայն պետք է, որ Նա խոսի ինձ հետ, և այդժամ ես կճանաչեի Աստծուն․․․
Մի անգամ իսրայելացիներն ասացին Ահարոնին․ «Մեզ համար աստվածներ ստեղծիր, որ առաջնորդեն մեզ» (հմմտ․ Ելք 32․1)։ Իսկ Եսայի մարգարեն էլ գրում էր․ «Երանի՜ թե երկինքը բացվեր և Դու վայր իջնեիր» (հմմտ․ Եսայի 64.1)։ Մենք կարծում ենք, որ մեր միտքը կըմբռներ ամեն բանի «ինչու»-ն և «ինչպես»-ը, եթե զգայարանների համար տեսանելի ու շոշափելի հայտնություն լիներ։ Մենք մտածում ենք, որ եթե Աստված հայր է, եթե կյանքը նպատակ ունի, եթե աշխարհը կառավարվում է ամենակարող Էակի կողմից, մենք ինչո՞ւ չենք կարող տեսնել այդ Էակին, եթե Աստված գոյություն ունի, ինչո՞ւ չտեսնենք Նրան։
Հիսուս տալիս է պատասխանը․ «Ով Ինձ տեսավ, տեսավ Հորը»։ Նկատի ունեցեք, որ Փիլիպպոսի հարցմանն ի պատասխան Հիսուս աստվածահայտնությամբ չշլացրեց Իր աշակերտներին, ոչ էլ որևէ երկնային հրաշքով գոհացրեց նրանց։ Աստված չի կամենում, որ Իր հայտնությունը հրաշքների միջոցով լինի, քանի որ հրաշքները բարոյական ու կրոնական որևէ արժեք չունեն։ Դրանք չեն կարող խոսել ո՛չ սրտի, ո՛չ խղճի հետ։
Աստված չի ուզում, որ մենք հրաշքների ազդեցության ներքո հավատանք Նրան։ Նա մեզ կատարյալ ազատություն է տվել, և որևէ մեկին չի բռնադատում Իրեն հավատալու համար, բայց նա, ով տեսնում է Հիսուս Քրիստոսին, տեսնում է Աստծուն։ Այսինքն՝ Աստված կամենում է մեզ հայտնվել Հիսուս Քրիստոսով՝ մարդկային կերպարանքի միջոցով։
Աստված հայտնվել է Հիսուս Քրիստոսի մեջ։ Գիտեմ, որ ոմանք տարօրինակ կհամարեն հաստատական շեշտադրությամբ ասված այս խոսքս։ Եվ թերևս ասեն․ «Երեխայություն է Աստծուն մարդկային կերպարանքով ու կատարելություններով ներկայացնելը»։
Այդպես խոսողները, եթե մի փոքր անդրադարձ կատարեն իրենց ասածին, կհամոզվեն, որ իրենց տեսակետը սխալ է, քանի որ եթե Աստված հայտնվում է մարդկանց, ապա պիտի հայտնվի մատչելի եղանակով։ Իսկ Նա մեզ համար ընկալելի կարող է դառնալ Իր գործերի շնորհիվ։ Գործից ճանաչվում է այն կատարողը։ Արդ, Աստծու գործերից ամենակատարյալը մարդն է։
Հետևաբար, եթե Աստված հայտնվում է, պիտի հայտնվի հենց մարդու միջոցով։ Մենք այդ կատարյալ Մարդու միջոցով կարող ենք ճանաչել Աստծուն։ Հիսուս Քրիստոս կատարյալ մարդ է եղել․ «Մարդ՝ միացած Աստծուն, և Աստված, որ թափանցել է մարդու մեջ»,- ինչպես մեկնաբանվել է։
Այո՛, Հիսուս մեզ հայտնեց Աստծուն, այնպես որ կարող ենք ասել․ «Նա, ով Հիսուսին տեսավ, տեսավ Հորը»։ Եվ եթե ինձ հարցնեն, թե ես ինչ եմ խորհում Հիսուսի աստվածության մասին, ես կպատասխանեմ․ «Աստված մեզ Հիսուսի միջոցով է հայտնվել։ Նա, ով Հիսուսին է տեսնում, տեսնում է Հորը»։ Սրանից ավելի կամ պակաս որևէ բան չեմ կարող ասել։
Վերադառնանք մեր բնաբանին։ Հիսուս նախ ասում է․ «Ով Ինձ տեսավ․․․»։ Ուրեմն պետք է տեսնել Նրան, պետք է նայել, ուշադիր զննել, որից հետո միայն կկարողանանք կրկնել․ «Ով տեսավ Նրան, տեսավ Հորը»։
Երբևէ ցավ չե՞ք զգացել Հիսուսի ապրած ժամանակում, Նրա հետ ապրած չլինելու պատճառով։ Օ՜հ, տեսած լինել Նրան․ մեզնից ո՞վ չի ունեցել այդ խորունկ և ուժգին բաղձանքը։ Մտովի փորձե՞լ եք ձեր մտքում պատկերացնել այն ժամանակաշրջանը, երբ Հիսուս ապրել է։ Ձեզնից ոմանք թերևս ուսումնասիրել են Նրա ապրած ժամանակաշրջանը, բարքերն ու սովորությունները։
Արդյոք փորձե՞լ եք Նրան լսել ու տեսնել այնպես, ինչպես Նիկոդեմոսը, որը կամեցավ մոտից լսել Նրան և գիշերով գնաց Նրա մոտ, կամ էլ այնպես, ինչպես Զակքեոսը, որը ծառը բարձրացավ՝ տեսնելու, թե «ով է Հիսուսը», կամ ինչպես սամարացի կինը, որ Հակոբի ջրհորի մոտ խոսեց Հիսուսի հետ։ Ի՞նչ եք կարծում, եթե ապրեիք Հիսուսի ապրած ժամանակամիջոցում, կհետևեի՞ք Նրան, ի նպաստ Նրա՞ կարտահայտվեիք։ Դժվար թե․․․
Գիտե՞ք, թե ամենից առաջ ինչ է գրավում իմ ուշադրությունը, երբ կարդում եմ Ավետարանները։ Հիսուս գրեթե անճանաչելի է եղել Իր ժամանակակիցների համար։ Ճիշտ է, տասներկուսը և էլի մի քանի մարդիկ հետևում էին Նրան, բայց նրանք միայնակ ի՞նչ կարող էին անել։ Բացի այդ, նկատի ունեցեք, որ վերջին պահին նրանք էլ լքեցին Հիսուսին։
Փարիսեցիներն ու դպիրները ևս լսում էին Հիսուսին, վիճաբանում Նրա հետ, բայց նրանք էլ չկարողացան ճշմարտապես տեսնել Հիսուսին ու թափանցել Նրա հոգու խորքը։
Հիսուսի արտաքինը ոչ մի գրավիչ բան չուներ։ Նազովրեցի Հիսուս՝ այդ հյուսնը, արտաքնապես չէր տարբերվում առաքյալներից այն աստիճան, որ Հուդան Տիրոջը մատնելիս համբուրեց Նրա ձեռքը, որպեսզի ցույց տա, թե խմբի միջից ո՛վ է Քրիստոս։ Հիսուս արտաքնապես ոչ մի արտասովոր հմայք չուներ։
Մարմնի աչքերով անհնար է ի հայտ բերել Նրա ինքնությունը։ Հարկ է Նրան նայել հոգու աչքերով, մինչդեռ մենք հավանաբար դեռևս չենք փորձել կամ ջանք չենք գործադրել Նրան հոգու աչքերով նայելու համար։
Մի սրբազան մատենագիր ասել է․ «Օ՜հ, երանի՜ թե Նա մեր հոգում շողար»։ Հիսուս շողում է մեր հոգում միայն այն ժամանակ, երբ կարողանում ենք ներքին հայացքով նայել Նրան, իսկ այդպիսի հայացք կարող են ունենալ մեզնից ամենատկարն ու ամենատգետն անգամ։
Ո՜վ հավատացյալներ, մոտենանք Փրկչին և փորձենք նայել Նրան։ Խնդիրը հույժ կարևոր և միևնույն ժամանակ խիստ խրթին է։ Ինձ համար իսկապես շատ դժվար է խորանից խոսել այս ծանր հարցի մասին, չէ՞ որ մեր խնդիրն է գիտենալ, թե ով է, վերջապես, Հիսուս Քրիստոս։ Սա հարցերի հարցն է, ուստի սրանից ավելի կարևոր հարց մի՛ փնտրեք, քանի որ չեք էլ կարող գտնել այդպիսին։
Երբ մոտենում եմ Քրիստոսին, ի՞նչ եմ տեսնում։ Ամեն բանից առաջ տեսնում եմ մի մարդու՝ «ամեն ինչով մեզ նման, բայց առանց մեղքի» (տե՛ս Եբր․ 2․17 հմմտ․ Եբր․ 4․15)։ Հիսուս Քրիստոսի մարդկության իրականությունը բացարձակ իրողություն է՝ վեր ամեն տարակույսից։ Նրա մարդկային բնության սրբությունն ու կատարելությունը շատ հստակ է, և ես երբևէ չեմ երկմտի այդ հարցում։
Արդ, այս մարդն Իր մասին մի շարք հայտարարություններ արեց։ Անկողմնակալ ու անաչառ քննադատների անունից ասում եմ, որ Հիսուսի՝ Իր անձի վերաբերյալ հայտարարությունները բացարձակ վավերական են։ Նա Իրեն մասնահատուկ մի իմաստով Աստծու Որդի անվանեց։ Նա այս ուշագրավ խոսքն ասաց․ «Ամեն ինչ Ինձ տրվեց Իմ Հորից։ Եվ ոչ ոք չի ճանաչում Որդուն, բացի Հորից, և ոչ ոք չի ճանաչում Հորը, բացի Որդուց» (Մատթ․ 11․27)։
Այս խոսքերը մեջբերված են այն ճառից, որը Մատթեոս ավետարանիչը շարադրել է եբրայերեն, այսինքն՝ սա Հիսուսի շուրթերից ելած ամենաստույգ և ամենավավերական խոսքերից մեկն է, որ ավանդվել է մեզ։
Ուրեմն Հիսուս հայտնում է Աստծուն խորունկ ճանաչելու Իր փորձառությունը։ Այդ ճանաչողությունը Նրան համարձակություն տվեց Աստծուն Իր Հայրը կոչելու։ Հիսուս իրապես զգաց, որ Ինքն Աստծու Որդին է։ Նրանից առաջ ոչ ոք չէր կարողացել Աստծուն ճանաչել այնպես, ինչպես ճանաչեց Նա։
Հիսուս միայն Իրեն հատուկ խորը համոզումով և շեշտադրումով էր Աստծուն Իր Հայրը կոչում։ Ավելին՝ Հիսուս հավատում է, որ Նա Աստծու կողմից աշխարհ ուղարկված Որդին է, և Հորից պատվեր է ստացել մարդկանց՝ Իր եղբայրներին ուսուցանելու, որ Աստծուն իրենց Հայրը կոչեն, և եթե նրանք Տիրոջից ներման արժանանան, զավակներն ու որդիները կլինեն այն «Հոր, որ երկնքում է»։
Չենք կարող ասել, թե Հիսուսի այս զորեղ գիտակցությունը Նրա կյանքի ո՞ր ժամանակահատվածում հասավ իր լրումին ու դրսևորվեց ողջ կատարելությամբ և վճռականությամբ՝ Նրան թույլ տալով ասել, որ Նա Աստծու Որդին է, բայց մի բան հստակորեն կարող ենք ասել․ Հիսուս իսկապես ուներ այդ գիտակցությունը, և հենց դա դարձավ Նրա զորության գաղտնիքը։
Հիսուս ասաց․ «Ամեն ինչ Ինձ տրվեց Իմ Հորից» (Մատթ․ 11․27)։ Ուրեմն Նա Հոր պատկերն է, ա՛յն Հոր, որ «Իրենից մեծ է» (հմմտ․ Հովհ․ 14․28)։ Հիսուս Նրան ներկայացրեց աշխարհում և դարձյալ Հիսուս է միակ միջնորդը Հոր և մարդկանց միջև, ուստի բավական է միանալ Նրան՝ Աստծուն միացած լինելու համար։
Ահա թե ինչու Հիսուս համարձակվեց հայտարարելու, որ Ինքը սպասված Մեսիան է, աշխարհի Դատավորը, մարդկանց Փրկիչը, որ Ինքն իշխանություն ունի ներելու մեղքերը, որ միայն Աստված կարող է ներել։ Այս ամենն իմանալուց հետո մեզ այլ բան չի մնում անելու, եթե ոչ գոչել․ «Ով տեսավ Նրան, տեսավ Հորը»։
Ահա թե ինչ է ուսուցանում ինձ Ավետարանի ուսումնասիրությունը, ահա թե Հիսուս Քրիստոսի վավերական պատմությունից, այնքան պրպտումներից և քննություններից հետո ինչ կարող եմ գիտենալ Աստծու և Հիսուսի մասին։
Բայց ես ուզում եմ ավելին ասել։ «Հայր» բառն ինքնին բնորոշում է Աստծու կարեկցանքը, Նրա գորովանքն ու անսահման սերը։ Խորհրդանշական այն բոլոր անուններից, որոնցով ներկայացնում և կոչում ենք Աստծուն, ամենակատարյալը «Հայր» անվանումն է։
Հիսուս մեզ ցույց է տալիս Հորը, քանի որ ցույց է տալիս Աստծու սերը։ Այդ սերն է Ավետարանի հիմքը, գոյության առհավատչյան։ «Աստված սեր է» (տե՛ս Ա Հովհ․ 4․8 հմմտ․ 4․16),- ասում է Հովհաննես ավետարանիչը, և Աստծու այդ սերն է, կրկնում եմ, որ Հիսուս եկավ մեզ հայտնելու։
Հիսուս ամեն ինչից առաջ կարողացավ Աստծու սերը ցույց տալ, քանի որ հավատաց Նրան, անձնապես հավատաց։ Հոր սիրո հանդեպ այս հավատքը եղավ Հիսուսի զորությունը, Նա հավատաց այդ սիրուն հակառակ բոլոր աննպաստ պայմաններին, հակառակ բոլոր ձախողումներին ու տառապանքներին, և նույնիսկ հակառակ Գեթսեմանիի տագնապներին ու վերջապես՝ Խաչի չարչարանքներին։
Երկրորդ՝ Հիսուս մեզ Աստծու սերը ցույց տվեց Իր վարդապետությամբ։ Նա ամենուր հավաստեց և բացատրեց, որ Աստված մի հայր է, որ ներում է յուրաքանչյուրին, ով իր հերթին ուրիշներին ներել գիտի։ Ահա ներման արժանանալու միակ պահանջն ու պայմանը։
Հիսուս Իր առակներում Աստծուն համեմատում է հայրագութ թագավորի հետ, որը շնորհում է բոլոր հպատակների պարտքերը։ Համեմատում է վեհանձն հոր հետ, որն ընդառաջ է վազում նույնիսկ անառակ որդուն՝ իր գիրկն առնելով ու ողջագուրելով նրան։
Եվ վերջապես, Հիսուս Իր կյանքով մեզ ցույց տվեց Աստծու սերը։ Նա սիրեց այնպես, ինչպես միայն Աստված է սիրում։ Նա ծառայեց, քանի որ սիրեց։ Հիսուս սեփական կյանքը կորստյան մատնեց, որպեսզի փրկի Իր եղբայրներին։ Նա «հնազանդվեց մինչև մահ և այն էլ՝ խաչի մահ» (հմմտ․ Փիլիպ․ 2․8)։
Նա, Ով կարողացավ Իր խոնարհության ու տառապանքների մեջ տեսնել Իրեն, Նա տեսավ Հորը, քանի որ տեսավ Աստծու սերը, տեսավ Աստծուն։
Իբրև ամենասրտագրավ օրինակ ուզում եմ ձեզ հիշեցնել Հիսուսին՝ խաչի վրա։ Չորրորդ ավետարանիչը Հիսուսի մասին ասում է․ «Եվ ինչպես որ Մովսեսն անապատում բարձրացրեց օձը, այնպես էլ Մարդու Որդին պետք է բարձրանա, որպեսզի ով Նրան հավատում է, չկորչի, այլ հավիտենական կյանքն ընդունի» (հմմտ․ Հովհ․ 3․14)։ Ուստի նա, ով նայում է Հիսուսին, այսինքն՝ ով տեսնում է Նրան խաչի վրա, տեսնում է Հորը։
Բայց պետք է կարողանալ տեսնել Նրան, նայել և նայել ուշադրությամբ, պետք է բարձրանալ Գողգոթայի բարձունքը, պետք է այնտեղ ելնել խոնարհությամբ ու զղջումով և ասել․ «Օ՜հ, ես եմ Քո խոցվելու պատճառը (տե՛ս Հովհ․ 19․37 հմմտ․ Զաք․ 12․10)։ Իմ մեղքերն են Քեզ բարձրացրել այստեղ»։
Մարգարեն հայտատարում էր․ «Ո՛չ տեսք ուներ Նա, ո՛չ էլ վեհություն» (Եսայի 53․2)։ Եթե մարդ կարողանա Նրա նսեմ կերպարի մեջ Աստծու պատկերը տեսնել, այդժամ կլուծվի իր կյանքի հանելուկը, քանի որ ականատես եղած կլինի աստվածահայտնության։ Եթե մարդ Հիսուսին խաչի վրա տեսնելիս կարողանա այնտեղ տեսնել Աստծու սերը, կգտնի ճշմարտությունն ու կապահովի իր անձի փրկությունը։
Աստվածաբանական և վարդապետական տեսությունների մեջ կա մի հայեցակետ, որը միշտ տարակուսելի է ինձ։ Հիսուս Քրիստոսի մարդկային և աստվածային բնությունների խնդիրն է դա։ Ինչպե՞ս պետք է հասկանալ այս երկու բնությունների հարաբերակցությունը։ Կարելի՞ է պատկերացնել մեկ անձում երկու հակընդդեմ բնությունների գոյությունը։ Սա մի հանգամանք է, որ ես չեմ կարող հասկանալ։ Բայց երբ ասվում է, որ աստվածայինն ու մարդկայինը թափանցել են իրար մեջ, դա հասկանալի է։ Եվ երբ փոխթափանցում են, արդեն իբրև մեկ բնություն են հանդես գալիս, ու երբ ուզում ենք Հիսուսի մեջ տեսնել մարդկային բնությունը, «երևում» է նաև աստվածայինը, նույնն էլ հակառակ պարագայում։
Որքա՜ն ճիշտ է, երբ Հայ Եկեղեցին ասում է․ «Մեկն է մարմնացյալ Բանի բնությունը»։ Ըստ իս՝ Հիսուս Քրիստոսի մարդկային կատարելության մեջ կարող եմ տեսնել Նրա աստվածությունը։ Հիսուս որքան մարդ է, նույնքան էլ Աստված է։ Նա որքան Իրեն զոհում ու նվիրվում է, որքան տառապում է ինձ պես, այդքան ինձ համար ավելի տեսանելի է դառնում Նրա մեջ բնակվող Աստված, Հայրը, Նրա սիրո մեջ խոնարհվող Հայրը, ինքնազոհաբերվող Հայրը, Աստված, որ Իրեն մարդ է դարձնում մեղանչող արարածներին փրկելու համար։
Եթե ընդունում եք իմ մեկնաբանությունները, երբևէ չպիտի տարակուսեք Հիսուս Քրիստոսի աստվածության հարցում։ Ես ոչ միայն չեմ տարակուսում, այլև ըմբռնում ու հասկանում եմ այդ իրողությունն այնպես, որ այլևս երբեք չեմ տարակուսի այդ հարցում։
Գիտեմ, թե ոմանք ինչու են տարակուսում․ քանի որ գործածվող «աստվածություն» բառը բավականաչափ հստակ բացատրված չէ։ Մի էակ, որը միաժամանակ և՛ մարդ է, և՛ Աստված։ Խորհե՞լ եք այդ մասին, հնարավո՞ր է դա, այդ բացատրությունը ի՞նչ է տալիս մեզ։
Հիսուսի երկրային կյանքին նայելով՝ տեսնում ենք, որ Նա մեզ նման մարդ է, որ բոլոր մարդկանց նման աղոթում է Աստծուն, որ միայն Աստծուն է բարի համարում, որ մեզ նման սոսկում է մահից։ Եվ այս ամենը տեսնելուց հետո մենք պիտի ասենք․ «Հիսուսի աստվածությունից ոչինչ չեմ հասկանում»։
Դրա պատճառն այն է, որ մենք Նրա աստվածության համար մի սահմանում ենք փնտրում, մինչդեռ այն սահմանելու համար բառեր գտնելն անկարելի է, դա չեք կարող անել ո՛չ այժմ, ո՛չ ձեր կյանքի մնացած ժամանակահատվածում։ Ես համոզված եմ, որ պետք է հավատալ միայն փաստերին։ Քիչ առաջ հիշատակեցի Հիսուսի խոսքերից մեկը․ «Ոչ ոք չի ճանաչում Որդուն, բացի Հորից»։ Արդ, միայն Աստված կարող էր մեզ ճանաչեցնել Հիսուսին, բայց Նա էլ չի հաճեցել դա անել։
Սակայն բնավ չպիտի տարակուսեք Հիսուսի աստվածության հարցում, եթե Նրան ճանաչում եք ըստ Նրա ապրած կյանքի, այսինքն՝ եթե Նրանում տեսնում եք Աստծու կատարելությունները՝ Նրա սրբությունն ու սերը։
Արդ, այդ սրբությունն ու սերը տեսանելի են Հիսուսի ամբողջ կյանքում՝ մասնավորապես Գեթսեմանիում և խաչի վրա։ Դուք համոզված պիտի լինեք, որ Նրա աստվածությունն իրական է, քանի որ դա պատմական իրողություն է։ Սակայն որևէ մեկն անկարող է բացատրել այդ իրողությունը, դուք միայն կարող եք հաստատել այն, և դա արդեն իսկ բավ է։ Այդ հաստատումն անելուց հետո դուք անհուն մի ուրախություն պիտի զգաք, ուրախություն Հիսուսի աստվածությունը տեսած լինելու համար։
Ես երբեմն տարակուսում էի Հիսուսի աստվածության վերաբերյալ, քանի որ մշտապես փորձում էին այն սահմանել ու հասկանալ։ Այն օրից սկսած, ինչ որոշեցի «վստահել» իրողություններին և անձնական փորձառությանս, ազատվեցի կասկածներից ու ձևավորեցի իմ համոզմունքը, քանի որ, ինչպես գիտեք, փորձված, ապրված, տեսնված երևույթներն են տպավորվում մեր մտքում, իսկ դրանից դուրս որևէ բացատրություն ու սահմանում չի ամրապնդվում։
Այս մեկնաբանություններիցս հետո ձեզնից ոմանք թերևս ասեն ինձ․ «Ես տեսել եմ Հիսուս Քրիստոսին, բայց ամենայն անկեղծությամբ խոստովանում եմ, որ Նրա մեջ չտեսա Հորը»։ Այդ խոսքին պիտի պատասխանեմ․ «Պատճառն այն է, որ դուք չեք կարողացել նայել ու տեսնել Հիսուսին այնպես, ինչպես Նա է պահանջում»։
Հիսուսին պետք է նայել հոգու աչքերով։ Դուք նայել ու տեսել եք Փիլիպպոսի նման։ Նա երեք տարի շարունակ տեսնում էր Հիսուսին, Նրա առաքելության սկզբից մինչև վերջ հետևում էր Նրան, ներկա էր Հիսուսի գթասրտության դրսևորումներին ու բոլոր գործերին, բայց իրականում չէր տեսնում Հիսուսին։ Այդ պատճառով էլ Հիսուս մեղադրում է նրան ու ասում․ «Այսքան ժամանակ է ձեզ հետ եմ, բայց չճանաչեցիր Ինձ»։
Ձեզ էլ պիտի նույնը ասեմ․ դուք չեք տեսել Նրան այնպես, ինչպես պետք էր, ինչպես Նա էր ուզում։ Գնացե՛ք, գտե՛ք Հիսուսի ներկայացուցիչներին՝ խոնարհներին, աղքատներին, հիվանդներին, փոքրիկներին, և փորձե՛ք նայել ու մոտենալ նրանց, և դուք մոտեցած կլինեք Հիսուսին, մոտեցած կլինեք Աստծուն ու վստահորեն կասեք․ «Ով տեսավ Հիսուսին, տեսավ Հորը»։
Ի՞նչն է արգելում, որ դուք, չնայած տեսնում եք Հիսուսին, բայց Նրա մեջ չեք տեսնում Աստծուն։ Մեղքը։ Հետևաբար պետք է պարտության մատնեք ձեր եսասիրությունն ու հպարտությունը, պիտի հրաժարվեք «բոլոր չար բաներից» (տե՛ս Ա Թես․ 5․22)։
Օ՜հ, որքան ժամանակ դուք ուղղամիտ, մաքուր, բարի արդար ու սուրբ լինեք, մի խոսքով՝ որքան մոտ լինեք Հիսուսին, այնքան ավելի մոտ կլինեք Աստծուն։ Չեմ կարծում, որ քրիստոնեական կյանքում ավելի պայծառ իրողություն եղած լինի, քան այն է, որ Հիսուս Քրիստոսի հանդեպ հավատքը մշտապես համերաշխ է Աստծու հանդեպ հավատքի հետ։
Եթե Քրիստոս իջնի մեր հավատքի հորիզոնից, Աստված էլ կիջնի։ Արդ, ասում եմ ձեզ, որքան ավելի մոտենաք Որդուն, այնքան ավելի մոտեցած կլինեք Հորը, որքան ավելի հստակ տեսնեք Որդուն, նույնքան ավելի պայծառ կերևա Հայրը, և դուք համոզված պիտի գոչեք․ «Ես տեսա Աստծուն, ո՜վ իմ Փրկիչ, տեսա, այո՛, տեսա, քանի որ Քեզ տեսնողը Աստծուն է տեսնում»։
Տեր Ղևոնդ եպս. Դուրյան, «Պարզ քարոզներ», Դ հատոր, Փարիզ, 1929 թ.
