Չորրորդ պատվիրանն այս է, որ ասում է.
Զգույշ եղիր շաբաթ օրը. Սրա պատճառը մեծ ու կարևոր է, որովհետև Աստված Ինքն, ասում է, թե հանգստանում է յոթներորդ օրը Իր բոլոր գործերից, որ արեց վեց օրում կիրակիից սկսած: Եվ ինչպես մարդ հոգով, մտքով և խոսքով Աստծո պատկերն է` ամեն տեսակ առաքինությամբ, բարի գործերով ևս պետք է նման լինի իր սկզբնատիպին` Աստծուն: Նույնպես և դու` թե աշխատելիս և թե` հանգստանալիս նմանվիր Ատծուն. կատարելու օրը կատարիր Տիրոջ նման վեց օր և յոթներորդ` հանգստյան օրը հանգստացիր: Բայց Աստված այդ մինագամ արեց, որովհետև անկարոտ բնություն է, իսկ մարդիկ միշտ պետք է անեն որովհետև կարիքավոր և տառապյալ են, այլ մեղքի հետևանքով դատապարտված, որի պատճառով երեսի քրտինքով են իրենց հացը ուտում: Եվ հրեաները հաճախ էին կատարում շաբաթվա խորհուրդը` յոթներորդ օրը, յոթ շաբաթը, յոթ ամիսը, յոթ տարին և յոթ անգամ յոթ տարին, որ քառասունինն է, հոբելյան են անվանում, որ Ազատություն է, և որովհետև մեղսասեր ու խստասիրտ էին ծառաների և անասունների նկատմամբ, հարկից դրդված Աստված նրանց մեջ գթասրտություն առաջացրեց ծառաների և անասունների հանդեպ (պատվիրելով)` «թող հանգստանան քո ծառան, աղախինը, քո գրաստն ու եզները» (Բ օր, Ե 14), որպեսզի դու գոնե շաբաթ օրը դադարես մեղքերից, որովհետև օրվա անունն իսկ Պարապություն և Հանգստություն է: Եվ պատվիրանը նրանց անկատար մանկամտության համար դաստիարակ էր: Իսկ երբ Քրիստոս եկավ կատարելու օրենքները և իրականացնելու Ավետարանի ուսուցումը, Վարդապետը բարի գործերով լուծարեց շաբաթը, ինչպես և իր Հայրը, որ մշտապես հակված էր դեպ բարին և մեզ էլ նույն էր հարամայում. «Կատարյալ եղեք ինչպես ձեր երկնավոր հայրն է կատարյալ» (Մտթ. Ե 48): Այդ պատճառով զանց առնելով հրեական (օրենքը) յոթներորդ օրվա պատիվը տալիս ենք սուրբ նահատակների հիշատակին` այդ օրը կատարելով (նրանց տոնը), նաև` նիկիական սահմանադրության, որովհետև նրանք բազմարդյուն աշխատանքով և իրենց արյամբ հանդարտեցրին Աստծո կամքը (օրվա) շաբաթ (հանդարտություն, հանգստություն) անունով, քանզի (նրանք) անբաժանելի են Տիրոջից ինչպես շաբաթը` կիրակիից: Իսկ կիրակի օրը ազատ ենք մնում աշխատանքային գործերից, որովհետև այն արարչության անդրանիկն ու սկիզբն է, որ ընդունեց Քրիստոսի հարությունը և նմանապես նրանում է ավանդվելով պահվում բոլորի հարությունը, որ լինելու է աշխարհի վախճանին: Քրիստոյաները պատվեր ունեն այդ օրը զերծ մնալ մարմնական հոգսերից և հիշել իրենց սխալները, որ գործել են վեց օրերում և այն մաքրել խոստովանությամբ, զգուշությամբ, երկյուղով իմաստանալ առաջիկա օրերին և սուրբ խորհրդով հաղորդվել աստվածային փառքին: Հինգերորդ պատվիրանն ասում է.
Պատվիր քո հորն ու մորը. Սա երկու հնգյակների մեջտեղում է. առաջինի, որ կոչվում է տերունական և հրամայական և երկրորդի, որ կոչվում է մարդկային և հրաժարական: Եվ այս հիրավի որ այսպես է, որովհետև հայրն ու մայրը միջին են ու ծնողությամբ նման անմահ Աստծուն և այս մահկանացու աշխարհին, որոհետև սրբորեն և անմարմնապես ծնելն ու անգոյությոնից գոյության բերելը միայն Աստծուն է պատկանում. և նմանությունն ու պատկերն են այս տեսանելի աշխարհի նրանով, որ ապականացու և ախտակից են: Այս պատճառով աստվածասերներին հարկ է ծնողասեր լինել, և սա լոկ երախտիք կամ շնորհ չէ, այլ հատուցումն է պարտքի և այնպիսի երախտիքի, որ ինչ ջանք էլ որ թափեն չեն կարող հավասարապես փոխհատուցել, և [միշտ] մի բանով ետ են մնում, քանզի ինչպես կարող են նրանց ծնել, և այն բոլորը, ինչ ունեն, նրանցից է, որոհետև, ինչպես ասում են, ծնողները տեսանելի աստվածներն են: Աներևույթ Աստված [ծնողն է] բովանդակ աշխարհի, իսկ ծնողները` իրենց ծնունդների` ի հաճություն Արարչի բարեհաճ կամքի` դառնալով Նրա պատկերն [հանդիսացող] մարդկային ցեղի աճման միջոցը: Նաև գառները, հորթերը, կորյունները և բոլոր կենդանիների ձագերը բնական գութով փարված են իրենց մայրերին, բոլոր թռչունների ձագերը ևս, մանավանդ արագիլների, ինչպես ասում են, նրանք ծերացած ծնողներին հանդարտությամբ շրջեցնում են` օգնելով թևերին` այստեղ այնտեղ են տանում, իսկ շատ տկարներին կերակրում են իրենց որսից` նստեցնելով բնի մեջ, ինչպես իրենք իսկ պետք է վայելեն իրենց տկարության ժամանակ [ի տրիտուր] ծնողական խնամքի[7]: Եվ վատթարագույն բանն է անբան անասուններից և անգութ թռչուններից ավելի երախտամոռ գտնվել ծնողների հանդեպ: Բայց այս պատվիրանը չի [թողնվում] առանց խոստման ու բարի ավետիսի. այլև` հույժ շահավետ վարձի, ինչպես ասում է. որպեսզի բարի լինի քեզ և երկարակյաց լինես երկրի վրա: Ինչպես աստվածընկալ Պողոսն է նորադարձներին այս առաքինության մեջ հորդորելով տվյալ խոստումը հիշում` ասելով, «Պատվիր քո հորն ու մորը, որպեսզի բարի լինի քեզ» (Եփես. Զ 3): Սա բարի լուրի առաջին պատվիրանն է, որ թեպետև հինգերորդն է, բայց պատվիրաններից առաջինն է, որ խոստում ունի, որովհետև Տասնաբանյայի մյուս խոսքերը կատարողների համար խոստման ավետիս չունեն, բայց միայն այս, որ ծնողներին պատվելու համար է: Արդ, համառոտ տեսական մեկնությամբ ավարտելով [Տասնաբանյայի] աստվածային և նվիրական առաջին հնգյակը, գանք երկրորդ [հնգյակին], որ հորդորական է մարդկանց [համար] և օժանդակում է [մարդու] ընկած բնությանը, որ ասում է.
Մի սպանիր, մի՛ շնացիր, մի՛ գողացիր, սուտ մի՛ վկայիր, մի՛ ցանկացիր. մեծ իմաստասեր Փիլոնը նախ շնությունն է դնում, հետո` սպանությունը, բայց Մովսեսի գրքի բնագրում սկզբից «մի՛ սպանիր»-ն է դրված, որ հարմար և Արարչի իմաստությամբ առավել պատշաճ է, որովհետև նախ Աբելի հանդեպ Կայենի կատարած սպանությունից է սկսվում և հետո, շատ ժամանակ անց Սեթի որդիների շնությունն է: Այս պատճառով պատվիրանի բժիշկը, ելնելով մեր կորստյան փաստից, սպանությունից խորշում է իբրև առաջին ախտից, որով սատանան ավելի զայրացրեց Աստծուն և շարժեց նրա բարկությունը Կայենի տան նկատմամբ մինչև որ նրա հիշատակը ոչնչացրեց կորստյան ջրհեղեղով: Եվ դրանից հետո Նոյին և նրա որդիներին պատվիրեց մարդու արյուն չթափել, ապա թե ոչ` ասում է. «Ես վրեժխնդիր եմ» (Բ օր. ԺԸ 19), որովհետև երկրի վրա մարդուն արարեցի Աստծո պատկերով, որի պատճառով եղբորից պիտի պահանջեմ մարդու թափած արյունը և բոլոր գազաններից պիտի պահանջեմ մարդու արյունը: «Եղբորից» ասելով ցույց է տալիս, նույն բնությունը և նույն Աստծո գործը, իսկ քրիստոնյաները` առավել ևս, որ Քրիստոսի մարմինն են և մեկ մայր ունեն (մկրտության) ավազանը, մեկ կերակուր` Տիրոջ մարմինը և մեկ խրատող` Ավետարանը, և հրավիրված են (ի պատասխան) նույն հույսի կոչին և պարտավոր են մեռնել միմյանց համար, համաձայն Քրիստոսի օրինակի: Ուստի ով կամովին պատճառ է դառնում քրիստոնյայի մահվան` մարմնակից և հաղորդակից է Քրիստոսին խաչողներին, եթե ըստ արժանվույն չապաշխարհի, որի համար հին [իմաստասերներից] մեկն ասում է. Ահա մենք պահարանի նման ենք և արարչական կապիչը մեր վրա է, և հարկավոր չէ կապիչն ու զմուռսը եղծել, որովհետև սպանելն ու պատառոտելը ձկների ու գազանների գործն է, երբ մանրները կերակուր են դառնում մեծերին ու անհագներին: Մինչդեռ Տիրոջ հրամանով մարդկանց թույլատրված է ոչխարներ ու արջառներ մորթել և այլ կենդանիներ թռչյուններից, երեներից: Իսկ մարդու սպանությունը անչափ ատելի և աններելի է Աստծուն, մինչդեռ ակամա սպանության համար, որ լինում է օտար թշնամիների հանդեպ, կանոններով սահմանված է ապաշխարհություն: Որի պատճառով (խոսքն ուղղելով) խակասիրտ հրեաներին, սպանությունն արգելում է մահվան սպառնալիքով: Կա նաև մի սպանություն, երբ մեղքով սպանում ենք մեր հոգիները, ինչպես և գրված է, թե, «Ամեն ոք, ով մեղք է գործում` կմեռնի»:
Յոթներորդ պատվիրանը, որ երկրորդ հնգյակինն է, ասում է.
Մի՛ շնացիր. Սա սկսվեց ջրհեղեղից առաջ Սեթի որդիներից, ովքեր շնությամբ մտան Կայենի դուստրերի մոտ ու դրժեցին Աստծո ուխտը, որ հաստատված էր Կայենի և Սեթի տան միջև` իրար հետ չխառնակվել խնամությամբ, որովհետև Կայենի թոռները` տղամարդիք սատանայի ուսմունքով գտան գուսանությունը և կանայք` սյուրման և շպարը, շարժեցին աստվածասեր մարդկանց ցանկության գրգիռը, որից, այն է` շնության ախտից և շատացավ սպանությունը, որի մասին սուրբ Եփրեմն ասում է, թե քսանից ավելի տղամարդ կապվում էր մի կնոջ հետ, որից գարշեց Աստված և զզվելով ասաց. «Իմ հոգին այլևս չի մնալու մարդկաց մեջ դրանց ախտ և մարմին լինելու պատճառով» (Ծնդ. Զ 3)[8]: Այս երկու չարիքի` սպանության և շնության պատճառով ջրհեղեղով ջնջվեցին ոչ միայն մարդիկ, այլև` բոլոր կենդանիները, բացի նրանցից, որ իբրև աշխարհի սերմ Արարչի ողորմությամբ պահպանվեցին տապանի միջոցով: Բայց հետո երբ մարդիկ բազմացան դարձյալ երևաց չարը Եսավի, Ռուբենի, Հովնաթանի և շատերի մեջ ու դեռ երևում է ախտասեր, տռփոտ և անզուսպ մարդկանց մեջ, որոնց մասին խոսելով սուրբ Երեմիա մարգարեն ոչ միայն շներ, այլ նաև իգամոլ ձիեր, տղմասեր խոզեր է անվանում այդպիսիներին, ովքեր կին ունեն, բայց չեն գոհանում դրանով, դրանց հիրավի որ շուն պետք է անվանել, որովհետև անզույգ լինելը հատուկ է շներին ու պոռնիկներին, ովքեր չունեն օրինավոր ամուսիններ, այլ բոզերին իրենց տներն են բերում կամ գնում բոզերի մոտ, կամ էլ խաբում են պարկեշտ կանանց ու խաբվում անսուրբ կանանցից: Այս խոսքերը հավասարապես վերաբերում են տղամարդկանց և կանանց, որի մասին սուրբ Պողոսն ասում է. «Մի խաբվեք այն խոսքերով, որ ասում են, թե Աստված ողորմած ու ներող է, որովհոտև սպանողները, շները և պոռնիկները Աստծո արքայությունը չեն ժառանգելու». (Հմմտ. Եբր. ԺԳ 4 Գաղատ. Ե 21): Այս պատճառով արվամոլների և անասնամոլների չարագործությունը, ինչ հարկ ասելու, մահացու մեղք է, որով Սոդոմի, Գոմորի և Երիքովի պատիժները ցույց են տալիս չարիքի մեծությունը: Տերը Ավետարանով կտրեց սպանության և շնության արմատն ասելով. «Ով անտեղի բարկանա եղբոր վրա` գեհենով կհատուցի, և ով կնոջ նայի ցանկության համար` շնացավ սրտում» (Մտթ. Ե 22, 27): Եվ արդ, եթե բարկանալը տանում է գեհեն, իսկ նայելը` շնանալ է, ապա ի՜նչ են կրելու սպանողն ու շնացողը:
Սա առաջինից հաշված ութերորդ և երկրորդ հնգյակի երրորդ պատվիրանն է, որ ասում է. Մի՛ գողացիր, որի մասին սրբերից մեկն ասում է, թե գողը բոլորի թշնամին է,որովհետև նրա կամքն այն է, որ բոլորից գողանա, բայց տկարությունը խոչնդոտում է, և նա որքան կարող է չի խնայում և ոչ մեկին: Եվ սա նրանով է հայտնի, որ գողերից նրանք, ովքեր կարողություն առան, գավառներ, քաղաներ ու բերդեր գողացան: Այս պատճառով հարկ է մանուկ հասակից կրթել երեխաներին` չսովորել փոքր գողություններ, որպեսզի ( հետո) չձեռնարկեն մեծերը և անձնապարտ չլինեն Աստծուն, մարդկանց և արժանի չլինեն երկրորդ մահվանը, որովհետև հրամայվեց երեսի քրտինքով հաց ուտել և մեր վաստակով շորեր հագնել և ոչ թե ապականող մկների ու պատ ծակող վայրենի գազանների նման գողությամբ ուրիշներին թալանել: Եվ մեր կենսատու Տերը հրամայեց բաճկոն տալ նրան, ով խնդրում է ձեր շորերը ու եթե մեկը քեզ հարկադրի գնալ մեկ մղոն` նրա հետ երկուսն էլ գնալ և բոլորովին հակառակ չլինել չարին (Մտթ. Ե 40, 41, 39): Ապա ի՞նչ պատասխան պիտի տանք, երբ չարիքի պատճառ ենք դառնում շատերի համար` թալանելով ուրիշներին, բայց եթե Քրիստոսի աշակերտը լինենք` Նրա խրատները կկատարենք և մարգարեի երանությունը մեզ վրա կտարածենք, որ ասում է. «Դու քո ձեռքի վաստակը պիտի ուտես. երանի՜ քեզ, դա լավ պիտի լինի քեզ համար» (Սղմ. ՃԻԷ 2), այլև մերը տարածել ու տալ աղքատներին,որպեսզի մեր արդարությունը հավիտյան մնա` ջանք թափելով և օրուգիշեր կատարելով առաքելական խրատը` աշխատել մեկին չլինել ծանրություն, այլ տալ նրանց, ովքեր կարիք ունեն առատությամբ սերմանելու, որպեսզի հունձքի ժամանակ առանց հուսախաբ լինելու հավիտենական կյանք հավաքենք` (արդեն) այստեղ ստանալով հարյուրապատիկ շնորհ և օրհնություն:
(շարունակելի)
Սրբազան ավանդություն. Աստվածաբանություն/ աշխատասիրությամբ` Հակոբ Քյոսեյանի
