Զոհողությունը

«Աբրահամը երկարեց ձեռքը, որ վերցնի դանակն ու մորթի իր որդուն» (Ծննդ. 22.10)։

Հասել էր ամենասարսռազդու պահը: Աբրահամը Մորիա լեռան ստորոտին զոհասեղան էր կառուցել, փայտերն էլ շարել էր անհրաժեշտ վայրում, և եկել էր զոհին փայտերի վրա դնելու պահը. ահա՛ ամենադժվարին ու տաժանելի գործը: Պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչպիսի՜ մեծ դժվարությամբ ու կսկիծով ծերունի նահապետը կապեց իր միակ սիրելի զավակի ոտքերն ու ձեռքերը՝ նրան փայտերի վրա դնելու և զոհաբերելու համար:

Ընթերցողը, Սուրբ Գրքի այս հատվածը կարդալով, ինքն իրեն պիտի ասեր, որ անհավանական է՝ նման պատմությունը Աստվածաշնչի հարազատ մասը կազմի, քանի որ զավակին զոհելու սովորույթը հեթանոսական բնույթ ունի և հատուկ է բարբարոս ժողովուրդներին:

Ուրիշներն էլ գուցե ասեին, որ անհնար է՝ Աստված Աբրահամին հրամայած լիներ զոհաբերել իր զավակին. Աստված որքա՜ն անգութ պիտի լիներ, որ նման բան հրամայեր: Եվ եթե նահապետներն ու մարգարեները խոսել և գործել են ըստ իրենց խղճի ձայնի, ապա ինչպե՞ս կարելի է խիղճ տեսնել այդ զոհաբերության մեջ: Անհնար է, որ Աստված ոճիր արտոներ, դա ավելի շատ ավանդապատում է, քան իրական պատմություն:

Հիրավի, համամիտ եմ, որ Աստված չէր հրամայի խղճին հակառակ գործել: Զավակին զոհաբերել կնշանակի հնազանդվել մի Աստծու, որը խիղճ չունի: Երբ անտեսում ենք խիղճն ու ուրանում դրա գոյությունը, այդպիսով ուրանում ենք ճշմարիտ Աստծուն, քանի որ հավիտենական Աստված խղճի Աստվածն է:

Մեր խիղճը, որ դաստիարակվում ու լուսավորվում է Հին Կտակարանով և մանավանդ Ավետարանով, այս եղերական և միաժամանակ վսեմ պատմության առթիվ հետևյալը պիտի ասեր մեզ. «Աստված երբեք, նույնիսկ փորձնական չի կարող հրամայել՝ զավակի զոհաբերություն մատուցելու, որովհետև զավակին զոհելը նշանակում է ոճիր գործել»:

Մի քանի տարի առաջ Ամերիկայում ապրող մի ընտանիքի հայր ու մայրը կարծեցին, թե Աստծուց նման պատգամ են ստացել, և զոհեցին իրենց զավակին: Այդ մտամոլոր դժբախտները հետապնդվեցին, դատապարտվեցին և պատժվեցին իբրև ոճրագործներ:

Սակայն կա մի պարագա, որը ցանկանում եմ հանձնել ձեր ուշադրությանը. խորհե՛ք այն մասին, որ Աբրահամի խիղճը տակավին լուսավորված ու դաստիարակված չէր: Մենք զավակ զոհելը համարում ենք անհեթեթ ու հրեշային մի արարք, մինչդեռ դա Աբրահամի համար վսեմ երևույթ էր, քանի որ, ինչպես բարոյագետներն են նկատում, խղճին առնչվող բարոյական գաղափարները նույնպես ենթակա են բարեշրջման:

Աբրահամի ապրած ժամանակաշրջանում դեռևս գրված չէր «Տասնաբանյայի» «Մի՛ սպանիր» պատվիրանը, տակավին ըմբռնված չէր յուրաքանչյուր անհատականության ու մարդկային կյանքի արժեքը և սուրբ նկարագիրը: Տվյալ ժամանակահատվածում, ինչպես տեսնում ենք, ընտանիքի կամ ցեղի ղեկավարը վեհապետական ու գերադաս հեղինակություն ուներ իրեն պատկանող ամեն բանի նկատմամբ:

Առաջնորդի կամքը օրենք էր: Հնազանդություն. ահա՛ միակ պարտականությունը նրանց, ովքեր ենթակա էին ընտանիքի կամ ցեղի առաջնորդին: Եվ պատկերացրեք, թե որքան մեծ իշխանություն կունենար այն աստվածությունը, որին պաշտում էին տվյալ ցեղի ներկայացուցիչները:

Այն ժողովուրդների մեջ, որտեղ ապրում էր Աբրահամը, ոչ միայն կենդանիների, այլև մարդկանց ամենամաքուր արյունն էր հոսում զոհասեղաններին: Անշուշտ Պաղեստինում որոշ ժամանակ գոյատևեց պաշտամունքի այդ սարսափելի սովորությունը, ըստ որի՝ տեղի ժողովուրդները սիրահոժար զոհաբերում էին իրենց անդրանիկ արու զավակներին՝ թե՛ Աստծուն արյան տուրք վճարած լինելու, և թե՛ ցեղի կամ ժողովրդի բարգավաճումն ու երկարակեցությունը ապահովելու համար (տե՛ս Դ Թագ. 3.27):

Բարեբախտաբար այդ սովորությունը շատ երկար չտևեց, չնայած Աքազն իր որդուն կրակի միջով անցկացրեց (տե՛ս. Դ Թագ. 16.3): Սակայն Իսրայելի ժողովրդի մեջ մի նոր սովորություն եկավ-գրավեց այդ սովորության տեղը. մարդկային զոհերի փոխարեն կենդանիների զոհաբերությունը: Անդրանիկ զավակի փոխարեն այլևս ոչխար կամ գառ էին զոհաբերում:

Իսկ հետո պիտի գար ժամանակ, որ անարյուն զոհը՝ պատարագը պիտի փոխարիներ կենդանիների զոհաբերությանը՝ ըստ այն պատգամի, թե «ողորմություն եմ կամենում, և ոչ թե զոհ»: Եվ ահա Մորիա լեռան ստորոտին զոհաբերության ժամանակ հրեշտակը բռնում է Աբրահամի ձեռքն ու արգելում զոհաբերությունը: Եվ թերևս այդ պահից սկսած մարդու գիտակցության մեջ ձևավորվում է ճշմարիտ զոհաբերության գաղափարը:

Զոհաբերության օրենքը ակնհայտորեն տեսանելի է բնության բոլոր երևույթներում: Համայն տիեզերքը ենթակա է զոհողության օրենքին: Այդ բարձրագույն ու վսեմ օրենքը, որ ոգևորում և զարգացնում է նրբանկատ մարդու հոգին, տիեզերքի խորունկ օրենքն է: Արդյոք չե՞ք տեսնում, որ այդ օրենքը սքանչելի, լուսեղեն տառերով գրված է բնության ամեն կողմում՝ երկնքում և երկրում:

Այդ զոհողությունն ամենուր է. այն լսում, տեսնում եմ երկրի մի ծայրից մյուսում: Ի՞նչ են անում այն անհուն աշխարհները, որ թևածում են անսահմանության մեջ, ո՞րն է նրանց առաքելությունը, ինչո՞ւ են ապրում: Նրանք իրենց համար չեն ապրում, այլ իրենց լույսը, ջերմությունն ու անսահման պարունակը, իրենց քաղցր ու մոգական ճաճանչը ծառայեցնում են ոչ թե իրենց, այլ ուրիշներին:

Նրանք իրենց լույսը, ջերմությունն ու էությունը, իրենց լուսափայլ շողերը նվիրում են ուրիշներին: Նրանք չեն կարող գոյություն ունենալ և շարժվել՝ առանց իրենցից մի բան զոհելու: Նրանք ապրում ու շարժվում են իրարով: Տիեզերական շղթայավորումը ակնհայտորեն տեսանելի է ամենուր:

Մի՞թե չեք նկատել, թե բնության մեջ բոլոր տարրերն ինչպես են անհրաժեշտ մեկը մյուսին, նրանք զոհաբերվում են մեկը մյուսին. հողը՝ բույսին, բույսը՝ կենդանուն, կենդանին՝ մարդուն, մարդը՝ Աստծուն:

Ահավասիկ լեռան կամ բլրակի մի խորհրդավոր ու չքնաղ անկյունից աղբյուր է բխում, մաքուր ջուր է հորդում: Ո՞ւր է գնում այդ ջուրը: Զոհողությա՜ն… հանձնվելու առուներին: Իսկ այդ առունե՞րը, նրանք ո՞ւր են «գնում». զոհվելու գետակներին: Իսկ այդ գետակներն էլ իրենց հերթին «հանձնվում» են գետերին, արագավազ գետերը հոսում են օվկիանոս: Իսկ դրա իմաստը ո՞րն է. ա՛յն, որ օվկիանոսի ջրերն էլ գոլորշիանալով՝ «ինքնազոհաբերվում» են՝ դառնալով երկնքի ամպերի և ապա բարձրաբերձ լեռների կատարների սպիտակափայլ մթնոլորտը, որպեսզի այդուհետ էլ դարձյալ մասնակցեն «զոհողության շրջապտույտին», որի շնորհիվ աղբյուրի պաղ ջուրը աշխարհին վերստին սնունդ, ուժ, կյանք, ոգևորություն է տալիս:

Դա է կյանքի անվերջանալի շրջապտույտը, տիեզերական համերաշխությունը: Եթե հայացք գցեք բնության տարրերին, կհամոզվեք, որ տիեզերքի օրենքը զոհողությունն է: Եվ երբ մեկ անգամ ևս համոզվեք, որ դուք նույնպես տիեզերական օրենքի մաս եք կազմում, այդժամ գիտակցաբար կցանկանաք ըստ կարելվույն կատարել ձեր «բաժին» զոհողությունը՝ կա՛մ գիտության, կա՛մ հայրենիքի զորացման, կա՛մ հավատքի բնագավառներում:

Բոլոր նրանք, ովքեր ըմբռնել են զոհողության անհրաժեշտությունը, բոլոր նրանք, ովքեր լսել են զոհողության հնչեղ ձայնը, իսկույն արիաբար նախանձախնդիր են եղել կատարելու իրենց վրա դրված պարտականությունները, իսկ պատմությունն էլ հիացմունքով է արձանագրել նրանց անունները:

Զոհողության ձայնն ամենից ուժգին հնչում է նրանց սրտերում, ովքեր հավատք ունեն: Եվ ինչպես Աբրահամը իր հավատի զորությամբ պատրաստակամություն հայտնեց զոհաբերել իր զավակին, այդպես էլ գիտության, հայրենիքի հզորացման և կրոնի բնագավառներում զորեղ ու հաստատուն հավատն է մարդուն զոհողության առաջնորդում: Գիտությունն էլ, հայրենիքն ու կրոնն էլ իրենց զոհողության Մորիա լեռն ունեն:

Ո՞վ է գիտությանը նվիրված մարդը. նա մեկն է, ով զոհում է իր միտքը, մոռանում է իր անձը՝ ճշմարտությունը լուսաբանելու համար: Նա ուզում է բնության հրաշալիքների միջից վեր հանել մի նոր, «թաքնված» օրենք, և այն ծառայեցնել մարդկության բարօրությանը:

Գիտնականը նվիրվում է իր առաքելությանը ողջ հոգով ու սրտով, և վերջապես «զոհաբերվում» է: Նա չի մտածում իր անձնական շահի մասին, այլ՝ այն լույսի ու փայլի, որ իր հայտնագործության շնորհիվ պիտի շողա մարդկության վրա: Ճշմարիտ գիտնականը մերժում է բախտավորության, հարստության հրապույրները, մերժում է հանգիստն ու զբոսանքը: Գիտության մարդը չի ընկրկում որևէ հոգնության առջև, նա ծարավի է միայն աստվածային ճանաչողությանը, որը մարդուն մարդկությունից ավելի վեր է բարձրացնում:

Ահավասիկ նաև հայրենիքին նվիրված մարդը: Նա ողջ սրտով սիրում է իր հայրենիքը: Նրա հայրենասիրությունը հայրենիքի հողը սիրելու մեջ չէ, ո՛չ էլ հայրենիքի տեսարանների գեղեցկությամբ պարծենալու, ու ո՛չ հայրենյաց բնական հարստության աղբյուրներով հպարտանալու:

Հայրենանվեր մարդն իր ճշմարիտ հայրենասիրությունը ցույց է տալիս իր հայրենակիցներին սիրելով, սեփական անձը նրանց բարօրության համար զոհելով: Միշտ հավատարիմ է հայրենակիցներին և նրանց երբեք չի ծառայեցնում իր անձնական շահերին:

Ճշմարիտ հայրենասերը գիտի հայրենիքի բարգավաճման համար աշխատել, չարչարվել, հայրենիքի բեռը սիրով կրել՝ առանց որևէ ակնկալության, առանց սպասելու, որ ի վարձատրություն իր արած աշխատանքի ու հեղած քրտինքի դափնեպսակներ պիտի շնորհվեն իրեն:

Ճշմարիտ հայրենասերը նա է, ով ինքնազոհաբերվում է հայրենիքի փառքի ու հզորության համար, ով, իր անձը մոռանալով, մտածում է միայն հայրենիքի ապահովության, իր եղբայրների փրկության ու երջանկության, երկրի բարգավաճման մասին, այդպիսով հայրենասիրությունն իր դավանանքը դարձնելով:

Հայրենասիրություն կա, որ նյութապաշտական ու կույր է: Այդպիսի հայրենասերը նվիրվում է միայն հաղթանակին ու իշխանությանը: Հայրենիքի համար գործված այն զոհողությունը, որը զուրկ է խղճից, չի կարող հավատքի դրսևորում լինել. այդպիսի զոհողությունը հակաքրիստոնեական է:

Նա, ով հայրենիքը խղճից գերադաս է համարում, նվաստացնում է Աստծու փառքը, և այդ հայրենիքը վերածում է մի զզվելի կուռքի: Կարծիք կա, որ Ավետարանը դեմ է հայրենիքին, որ հավատքի մարդիկ անտարբեր են հայրենիքի նկատմամբ: Բայց ընդհակառակը, Ավետարանը ճշմարիտ հայրենասերի գիրքն է: Երուսաղեմի համար Հիսուսի ողբը հայրենասիրության ուշագրավ ցուցիչ է:

Հիսուսի՝ Իր հայրենիքի հանդեպ տածած սիրո և զոհողության նշաններն արդյոք չե՞ք տեսնում Նրա այս խոսքերում. «Երուսաղե՛մ, Երուսաղե՛մ, որ կոտորում էիր մարգարեներին և քարկոծում էիր քեզ մոտ ուղարկվածներին. քանի՜ անգամ կամեցա հավաքել քո մանուկներին, ինչպես հավն է հավաքում իր ձագերին թևերի տակ, բայց չկամեցաք»: Պատմության մեջ հարատևում են այն ազգերը, որոնք գիտեն զոհողության նշանակությունը: Եսասեր ժողովուրդները կործանվում են:

Կրոնի մեջ ևս զոհողություն է «պահանջվում»: Մենք կարծում ենք, թե մեր կրոնական պարտականությունը կատարում ենք առօրյա աղոթքն անելով, մեր բարեպաշտական զգացումները դրսևորելով, եկեղեցի հաճախելով, չնչին ողորմություն տալով, Սուրբ Գիրք կարդալով, ուխտագնացության մեկնելով ու պահեցողության մեջ լինելով միայն: Սակայն դա եսասիրական բարեպաշտություն և հպարտ հավատք է: Դա զոհողություն չէ…

Հանուն հավատի զոհողություն է ուրիշներին Աստծու մոտ առաջնորդելը, սեփական հոգուց բացի նաև մեկ ուրիշի հոգու մասին մտածելը: Մանավանդ միջնադարում կրոնը եսասիրական բնույթ ստացավ՝ «հրաժարվելով» զոհողությունից: Ամենուր ճգնարաններ և մենաստաններ էին ավելանում, անապատներում ու վանքերում մենակյացները խորհում էին միայն իրենց հոգու փրկության մասին:

Բուն կրոնասիրությունը, բուն բարեպաշտությունը դա չէ: Սուրբ և նվիրական բարեպաշտությունն այն է, որը կարողանում է ցոլացնել Աստծու փառքը, որը պատճառ է դառնում ուրիշների փրկության համար: Այլապես կրոնը անձկամիտ ու եսապաշտ հավատի դրսևորում կլիներ՝ հոգ տանելով միայն անձնական փրկության մասին և մինչև իսկ ուրախանալով ուրիշների անկման համար:

Օ՜հ, այդպիսի հավատի մեջ սրբություն չկա, չկա աստվածային դրոշմ: Այնտեղ փողփողում է փարիսեցիությունը, որը զուրկ է ներշնչանքից, ջերմությունից ու սիրուց: Աստծու մարդն իրավունք չունի ապրել միայն իր համար: Եթե դուք ճշմարիտ ու լայնախոհ բարեպաշտության կրող եք, բաշխե՛ք այն ուրիշներին, հաղորդակի՛ց դարձրեք նրանց, միաբանվե՛ք նրանց հետ, նրանց տառապանքո՛վ տառապեք:

Ձեր հոգևոր երջանկությունը թունավորվում է, երբ ուրիշները տառապում են: Սիրեցե՛ք այդ մարդկանց հանուն նրանց փրկության: Մարդ չի կարող երջանիկ լինել, եթե իր մտերիմներին Աստծու մոտ չի տանում:

Հարցնում եմ ձեզ, ո՜վ հավատացյալ ունկնդիրներ, դուք այդպիսի զոհողություն անո՞ւմ եք: Թերևս շատ քչերը կասեն, որ ջանքեր են գործադրում ուրիշների փրկության համար: Ոմանք էլ գուցե ասեն. «Դա հոգևորականների պարտականությունն է»: Սխալվում եք: Հավատքը հոգևորականի սեփականությունը չէ, այն դասակարգային բնույթ չունի: Հավատքը ամենքինն է, և ամենքն էլ պարտավոր են խորհել ու գործել հոգու փրկության համար: Եթե հավատքի մեջ բացակայում է զոհողության այս ոգին, ուրեմն դուք եսասեր եք և հավատ չունեք, քանի որ հավատի հիմքը զոհողությունն է:

Ահա այդ զոհագործումի, զոհողության պատկերն ենք ամեն կիրակի հանդիսադրում ամենքիդ աչքերի առջև: Այստեղ՝ սուրբ Սեղանի առջև Պատարագ ենք մատուցում ոչ թե ստիպողաբար, անպայմանորեն Հաղորդություն բաշխելու համար միայն, այլև առավելաբար ձեզ զոհողության ոգին ներշնչելու և մեծագույն Զոհի հետ հաղորդակցելու համար:

Աստծու ուզածը սուրբ Պատարագի ընթացքում շուրթերով Հաղորդություն ստանալուց ավելի հոգու և սրտի զոհողության գիտակցության ընդունումն է: «Խոնարհ հոգին է Աստծու պատարագը, սուրբ սիրտն ու խոնարհ հոգին Աստված չի արհամարհում»:

Աստծու ուզածը հոգու, սրտի և մտքի կատարյալ, բացարձակ ու վճռական զոհողությունն է: Այդպիսի զոհողությունը բարիք է թե՛ մեզ, թե՛ մեզ նմանների համար: Աստծու ուզածն այն է, որ մաքուր սիրտ ունենանք և անվերապահորեն նվիրվենք ու զոհաբերվենք Նրան:

Իսկ ահա Աստծուն նվիրվելու և զոհաբերվելու համար էլ անհրաժեշտ է, որ մենք նվիրվենք ու զոհաբերվենք մեզ նմաններին: Դա մեզ դժվար իրագործելի, ոմանց գուցե անհնարին է թվում: Բայց իրականում դա անելը դժվար չէ. ձեզնից մեծ զոհողություն չի պահանջվում: Հարկ են միայն փոքր, աննշան զոհողություններ: Այդ չնչին զոհողությունները, մեկը մյուսին գումարվելով, մեծ զոհողության արժեք են ստանում:

Դուք քրիստոնյա եք, իսկ քրիստոնեությունն ինքնին զոհողություն է նշանակում: Ո՜վ հավատացյալներ, այստեղ Պատարագի խորանի արտաքին տեսքը թող չշլացնի ձեր աչքերը, այս Սեղանի վեհությունն ու վայելչությունը թող չընդարմացնի ձեզ: Մտաբերե՛ք, որ այստեղ Աբրահամից մեծ մեկը կա. «Աբրահամից մեծ մեկն է այստեղ»: Իմացե՛ք, որ Իսահակից մեծ մեկը կա այստեղ. «Այստեղ կա մեկը, ով Իսահակից ավելի մեծ է»:

Խաչյալին հետևողնե՛ր, ո՜վ աստվածասեր հավատացյալներ, հիշե՛ք, որ Մորիա լեռան վրա Աբրահամի պատրաստած զոհասեղանից ավելի մեծ նշանակություն ունեցող զոհասեղան կա այստեղ: Աբրահամի զոհաբերությունը կենդանի Աստծու՝ Իր միածին Որդուն զոհաբերելու նախատիպն է:

Մորիան խորհրդանշում էր Գողգոթայի բարձունքը: Երբ Աբրահամը երկարում է ձեռքը՝ իր որդի Իսահակին զոհաբերելու համար, մի հրեշտակ արգելում է նրան: Բայց ահա այստեղ, այս քառաթև Սեղանի շուրջը՝ Խաչի մոտ, չկա հրեշտակ, որը կբռներ երկնավոր Հոր բարձրացրած ձեռքը՝ «արգելելով» զոհաբերել Իր միածին Որդուն: Եվ մտաբերեք, թե զոհագործման ժամանակ Զոհը ինչպիսի՜ արյունալի և կսկծալի հոգեվարքի մեջ էր:

Ուրեմն հավաքվենք այս սուրբ Զոհի շուրջբոլորը, Նրա՛, Ում պարզ ճակատից, կողից, ձեռքերից և ոտքերից տակավին սրբագործ ու փրկարար արյուն է հոսում: Ծնկենք այս սուրբ Զոհի առջև, Որը զոհաբերության օրինակ դարձավ՝ կերտելով հավերժական փրկագործության խորհուրդը: Եվ մեկ անգամ ևս երգենք Հայ Եկեղեցու սուրբ Պատարագի այս հատվածը․

Պատարագվելով՝ Քրիստոս բաշխվում է մեզ,

Ալելո՜ւիա:

Իր մարմինը տալիս է մեզ իբրև կերակուր

Եվ Իր սուրբ արյունը ցողում է մեզ վրա,

Ալելո՜ւիա:

Մոտեցե՛ք Տիրոջը և լո՛ւյս վերցրեք,

Ալելո՜ւիա:

Ճաշակեցե՛ք և տեսե՛ք,

Որ քաղցր է Տերը,

Ալելո՜ւիա:

Օրհնեցե՛ք երկնավոր Տիրոջը,

Ալելո՜ւիա.

Ամեն:

Տեր Ղևոնդ եպս. Դուրյան, «Պարզ քարոզներ», Ե հատոր, Փարիզ, 1927 թ.