ՍՈՒՐԲ ԶԱՏԻԿ

Ս. Գրիգոր Տաթեւացի   էջ 613/

ՔԱՐՈԶ ՍՈՒՐԲ ԶԱՏԻԿԻ ՄԱՍԻՆ ԸՍՏ ԱՌԱՔԵԱԼԻ ԱՅՆ ԽՕՍՔԻ, ՈՐ ԱՍԱՑ. «ՔՐԻՍՏՈՍ՝ ՄԵՐ ԶԱՏԻԿԸ, ՄՈՐԹՈՒԵՑ» [Ա ԿՈՐՆԹ. Ե 7]   /գլուխ ՃԼԷ/

Տեսանելի արեգակը, որ լուսաւորում է աշխարհը եւ ջերմացնում մեզ, նրան նախ տեսնում ենք, երբ ծագում է Արեւելքից՝ լուսաւորելով երկրի վերին կիսագունդը: Եւ երբ խոնարհւում է դէպի Արեւմուտք, բարձրագոյն լեռներից հաւաքում է իր ճառագայթները, ապա իջնելով երկրի ստորին կողմը՝ լուսաւորում Արեւմուտքն եւ երկրի ներքին կիսագունդը: Իսկ երբ անցնում է դէպի Արեւելք եւ դարձեալ տարածում իր ճառագայթները,  նախ՝ լուսաւորում է լեռները, երկրորդ՝ լուսաւորում է լեռների մօտակայ դաշտերը, երրորդ՝ բարձրանալով լուսաւորում է ողջ երկրի երեսը:

Այսպէս արդարութեան իմանալի Արեգակը՝ մեր Տէր Յիսուս Քրիստոս, երբ Արեւելքից մարմնով ծագեց Կոյս Աստուածածնից, նախ լուսաւորեց տիեզերքը քարոզութեան խօսքով եւ ջերմացրեց աստուածային սիրով: Իսկ երբ խոնարհուեց դէպի Արեւմուտք, այսինքն խաչուեց, հաւաքեց իր ճաճանչները լեռներից՝ սուրբ Կոյս Մարիամից, Մարիամ Մագդաղենացուց եւ այլ առաքեալներից: Քանզի թէպէտ Կոյս Աստուածածինն անթերի եւ կատարեալ հաւատ ունէր, սակայն ցաւ ու տրտմութիւն կրեց իր մէջ, ինչպէս որ ասաց Սիմէօն ծերունին, թէ «Քո հոգու միջով տրտմութեան սուր պիտի անցնի»[1]: Եւ առաքեալներն էլ թերացան հաւատի մէջ, որովհետեւ թողեցին Քրիստոսին ու փախան, ինչպէս որ Տէրն ասաց. «Դուք ամէնքդ այս գիշեր իմ պատճառով գայթակղուելու էք»[2]:

Երկրորդ՝ սկսեց լուսաւորել Արեւմուտքը, այսինքն մեղաւորներին դարձնել ապաշխարութեան, ինչպէս որ աւազակին ասաց. «Այսօր Ինձ հետ դրախտում կը լինես»[3]:

Երրորդ՝ մտաւ երկրի ստորին կողմը, այսինքն մարմնով դրուեց գերեզման, հոգով իջաւ դժոխք եւ լուսաւորեց նրանց, ինչպէս որ Եսայի մարգարէն է ասում. «ժողովուրդը, որն ընթանում էր խաւարի միջով, տեսաւ մեծ լոյս»[4]: Իսկ երբ դարձաւ դէպի Արեւելք, այսինքն յարութիւն առաւ գերեզմանից, դարձեալ նախ լուսաւորեց բարձրագոյն լեռները՝ Կոյս Մարիամին, քանզի նախ երեւաց նրան, լուսաւորեց եւ մխիթարեց, ապա Մարիամ Մագդաղենացուն եւ յետոյ առաքեալներին: Ահա սրանք էին բարձրագոյն լեռները: Այնուհետեւ լուսաւորեց մօտակայ դաշտերը, որոնք իւղաբեր կանայք եւ այլ մերձաւորներն էին, ովքեր տեսան յարութիւն առած Քրիստոսին եւ ուրախացան: Եւ ապա երբ երկինք բարձրացաւ, առաքեալների միջոցով լուսաւորեց ամբողջ աշխարհը, ինչպէս այսօր Իր մահուամբ, թաղմամբ եւ յարութեամբ լուսաւորեց մեզ ու ազատեց մեղքերից: Այդ պատճառով առաքեալն ասում է. «Քրիստոս՝ մեր Զատիկը, մորթուեց»:

Եւ արդ, երեք հարց է առաջանում. նախ՝ թէ ինչո՞ւ, երբ շատերը մեռան, ինչպէս նահապետները, մարգարէները եւ արդարները, չկարողացան ազատել մեզ, բայց երբ Քրիստոս մեռաւ, ազատեց մեզ մեղքերից եւ մահից: Երկրորդ՝ թէ ինչպէ՞ս կենդանացանք Քրիստոսով, քանզի ահա դեռեւս մեռնում ենք: Երրորդ՝ առաջիկայ խօսքիս մասին է, թէ ինչո՞ւ է ասում՝ «Քրիստոս՝ մեր Զատիկը, մորթուեց»:

Քննենք առաջին հարցումը, թէ ինչու մեզ չկարողացաւ ազատել սուրբերի մահը, այլ միայն Աստուծոյ Որդու մահը: Վարդապետները բազում պատճառներ են առաջ բերում, սակայն ստորեւ կը թուենք տասը պատճառներ:

Նախ՝ նրանք մեր բնութեան մի մասն էին, եւ մէկի փրկութիւնն ամբողջապէս չէր տարածւում առաջինների ու վերջինների վրայ, այլ ինչպէս որ Ադամը եղաւ մեղքի սկիզբը, այնպէս էլ Փրկիչը, որ Աստուած էր, պէտք է ամէնքի սկիզբը լինէր:

Երկրորդ՝ նրանք սկզբնական կամ ներգործական մեղքերի ծառայութեան տակ էին, ուստի չէին կարող այլոց ազատութիւն տալ: Այլ ազատութիւն շնորհեց Նա, Ով բնութեամբ ազատ էր մեղքերից ըստ առաքեալի այն խօսքի, թէ «եթէ Որդին ձեզ ազատի, ճշմարտապէս ազատ կը լինէք»[5]:

Երրորդ՝ մահկանացուն եւ ապականացուն այլոց կեանք եւ անապականութիւն չի կարող տալ, այլ միայն Նա, Ով ունէր անմահ եւ անապական բնութիւն եւ, կրելով մահը, մեզ տուեց կեանք եւ անապականութիւն:

Չորրորդ՝ նրանք պարտական էին մահուան, եւ իւրաքանչիւրն իր մահուան պարտքն էր վճարում: Իսկ մահուանը պարտ չունեցողի մահը ողջ մարդկային ազգի փոխարէն եղաւ:

Հինգերորդ՝ մէկ մարդու գինը դարձեալ մէկ մարդ է լինում, ինչպէս որ հաստատեց Օրէնքում. արեան դիմաց՝ արիւն, անձի դիմաց՝ անձ: Իսկ Նա, որ արժէր համայնին, գին եղաւ ամէնքի համար:

Վեցերորդ՝ նա, ով կապեց մահով, նա էլ պիտի արձակէր մահուան կապանքներից, ինչը տեսնում ենք իշխանակիցների մօտ, որովհետեւ ով որ կապում է, նա էլ արձակում է:

Եօթերորդ՝ Նա, ով արարեց գոյութիւն չունեցողներից, կը նորոգի նաեւ ապականութիւնից, քանզի Նա է, որ միայն ստեղծում է, նորոգում եւ փառաւորում:

Ութերորդ՝ մեր Փրկիչը պէտք է պաշտելի լինէր մեզ համար, իսկ եթէ մարդը փրկէր, դա մարդապաշտութիւն կը լինէր: Այլ Աստուած փրկեց, ինչպէս որ ասում է. «Տէրն է մեր Փրկիչը, Նա է փրկելու մեզ»[6]:

Իններորդ՝ Սուրբ Գրքում Աստուած մարդասէր եւ ողորմած է կոչւում: Եւ արդ, եթէ մեզ համար մարդ մեռներ, չէր կարող աստուածապէս սիրել կամ ողորմել մեզ: Այդ պատճառով Աստուած մարդացաւ, որպէսզի մահուան միջոցով ցոյց տար Իր մարդասիրութիւնը ըստ առաքեալի այն խօսքի, թէ «Աստուած այնքան սիրեց աշխարհը, որ մինչև իսկ իր միածին Որդուն տուեց»[7] մեզ համար:

Տասներորդ՝ մենք կարօտ էինք յաւիտենական կենդանութեան, եւ մարդիկ այն չունէին: Այդ պատճառով Նա, Ով մշտնջենական կենդանութիւն ունէր, մեռաւ մարմնով եւ մեզ յարութիւն տուեց յաւիտենական կեանքի համար:

Այսքանը առաջին գլխի մասին:

Այժմ քննենք երկրորդ հարցումը, թէ ինչպէ՞ս կենդանացանք Քրիստոսով, քանզի ահա դեռեւս մեռնում ենք մարմնով:

Ասենք, որ նախ՝ դեղամիջոցը հակադարձում է հիւանդութեանը: Ինչպէս որ երբ Ադամը դատապարտուեց, ընկաւ մահուան իշխանութեան տակ եւ բազում տարիներ անց մեռաւ, այդպէս էլ մենք Քրիստոսով յոյսով ընդունեցինք կեանքը եւ յիրաւի պիտի անմահանանք բազում տարիներ անց:

Երկրորդ՝ նախ մեղքը ծագեց անհնազանդութիւնից՝ ազատ կամք ունենալու պատճառով եւ ապա եղաւ պատիժը, որ մահն էր: Այն տրուեց ոչ միայն կամքի, այլ ողջ բնութեան վրայ, որ կար Ադամի մէջ: Այդպէս էլ մեր Տէրը նախ մեղքը վերցրեց մեզնից եւ ապա՝ պատիժը, այսինքն մեր ողջ բնութիւնից վերացրեց մահը:

Երրորդ՝ ինչպէս որ ծննդեամբ հաղորդ ենք լինում սկզբնական մեղքին, իսկ ապա մահուամբ՝ պատժին, նոյնպէս էլ նախ հաղորդ ենք լինում մեղքերի թողութեանը եւ ապա կեանքի յարութեանը:

Չորրորդ՝ ըստ իրողութեան նախ յանցանքն է, եւ ապա դրան հետեւում է պատիժը, նոյնն է նաեւ շնորհի դէպքում, այսինքն նախ հաղորդ ենք լինում յանցանքների թողութեանը եւ ապա կեանքի յարութեանը փառքի մէջ:

Հինգերորդ՝ նոյն Ինքը՝ Քրիստոս Իր անապական ծննդեամբ նախ ազատեց մեզ մեղքերից եւ ապա Իր մահուան միջոցով՝ մահից:

Վեցերորդ՝ մեր Տէր Յիսուս Քրիստոս Իր մահուամբ վերացրեց մահը, քանզի նախ մեռաւ եւ ապա յարութիւն առաւ: Նոյնպէս էլ մենք նախ պէտք է մեռնենք, ապա կենդանանանք յարութեամբ:

Եօթերորդ՝ մենք երկու հայր ունենք՝ ըստ մարմնի՝ Ադամին, եւ ըստ հոգու՝ Քրիստոսին: Եւ այս երկուսը, այսինքն Ադամի մահը եւ Քրիստոսի կեանքը, պարտաւոր ենք կրել մեր մէջ: Սակայն նախ պէտք է Ադամից ծնուենք մարմնով եւ ապա Քրիստոսից՝ հոգով: Այդ պատճառով նախ մեռնում ենք՝ վճարելով հին հօրը պարտքերը եւ ապա յարութիւն ենք առնում՝ ընդունելով նոր Հօր կեանքը:

Ութերորդ՝ մարդը երկու մահ ունի եւ երկու կեանք՝ հոգու եւ մարմնի: Երկուսն է նաեւ Քրիստոսի գալուստը: Եւ քանի որ հոգին առաւել պատուական է, քան մարմինը, այդ պատճառով Քրիստոս Իր առաջին գալստեամբ կենդանացրեց հոգիներին մեռեալներից, մեղքերից եւ դժոխքից, իսկ Իր երկրորդ գալստեամբ պիտի յարութիւն տայ մարմիններին:

Իններորդ՝ Քրիստոս մեզ համար չարչարուեց, մեռաւ, յարութիւն առաւ եւ մեզ անմահութիւն տուեց: Արդ, մենք եւս պարտաւոր ենք Նրա հետ մեռնել եւ Նրա հետ յարութիւն առնել: Այդ պատճառով այժմ մեռնում եւ չարչարանակից ենք լինում Քրիստոսին եւ ապա յարութիւն առնում եւ հաղորդ լինում Նրա փառքին:

Տասներորդ՝ Ադամի յանցանքի պատճառով ողջ երկիրն անիծուեց եւ ապականուեց: Եւ այժմ, ինչպէս առաքեալն է ասում՝ հեծում եւ սպասում ենք Քրիստոսի Գալստեանը, որպէսզի ազատուենք ապականութեան ծառայութիւնից:

Եւ արդ, անհնար էր, որ մենք անմահ եւ անապական մարմնով բնակուէինք ապականացու երկրում: Այլ երբ նորոգուեն արարածները, այնժամ մենք եւս կը նորոգուենք մարմնով եւ անմահ կեանքով կը մտնենք փառքի մէջ:

Այսքանը երկրորդ գլխի մասին:

Իսկ երրորդ գլուխն այն խօսքի մասին է, որ ասում է՝ «Քրիստոս՝ մեր Զատիկը, մորթուեց»: Պօղոս առաքեալն ասում է. «Եւ այս բոլորը իբրև օրինակ պատահեց նրանց հետ, բայց որպէս խրատ գրուեց մեզ համար»[8]: Հին բազում օրէնքներից մէկն այն էր, որ գառը պէտք է Զատկի տօնին մորթէին, որը խորհրդանշում էր Քրիստոսին ըստ այն խօսքի, թէ՝ «Քրիստոս, մեր Զատիկը, մորթուեց»: Այդ պատճառով յիշենք, թէ ինչպէս էին Հին օրէնքում մորթում գառը ըստ այն խօսքի, որ ասում է. «Այս ամիսը թող ձեզ համար ամիսների սկիզբը լինի. այն թող տարուայ առաջին ամիսը լինի»[9]: Առաջին ամսուայ տասներորդ օրը պէտք է առնէին մէկ տարեկան գառ եւ պահէին մինչեւ ամսուայ տասնչորսերորդ օրը, ապա երեկոյեան մորթէին: Սա խորհրդանշում է երեք օրէնքները՝ բնականը, գրաւորը եւ աւետարանականը: Առաջին ամիսը խորհրդանշում է բնական օրէնքը, որով ստեղծուեց աշխարհը: Տասներորդ օրը, որում պէտք է առնէին գառը նշանակում է գրաւոր օրէնքները, որով պահում էին տասը պատուիրանները: Եւ այս երկու օրէնքով մորթում էին գառը, որ խորհրդանշում էր Քրիստոսին: Բնական օրէնքով Աբելը պատարագեց գառանը, Նոյը պատարագ մատուցեց, Աբրահամը մատուցեց Իսահակին՝ ի խորհուրդ Քրիստոսի: Գրաւոր օրէնքով ամէն օր գառ էին մորթում: Իսկ որ ասաց տասնչորսերորդ օրը մորթել, խորհրդանշում էր չորս Աւետարանները, որովհետեւ Քրիստոս մեզ տրուեց Աւետարանի քարոզութեամբ:

Եւ պէտք է իմանալ, որ ով կամենում է արժանապէս ճաշակել Քրիստոսին, իր մէջ պէտք է երեք բան ունենայ: Առաջինը՝ ունենայ անմեղութիւն, ինչպէս առաջին նահապետները, ովքեր չունէին մահուչափ մեղքեր: Երկրորդ՝ իր մէջ կատարելապէս իրագործի տասնաբանեայ օրէնքը: Երրորդ՝ պահի Աւետարանի օրէնքները: Արդ, նա կարող է արժանապէս ճաշակել երկնաւոր Գառը՝ Քրիստոսին:

Քննենք երկրորդ հարցումը, թէ ով պէտք է առնէր այս գառը: Նախ՝ ինչպէս ասում է Սուրբ Գիրքը՝ նա պէտք է լինէր իսրայէլացի, ունենար տուն, ընտանիք եւ ազգական: Սա նշանակում է, որ ճաշակողը պէտք է լինի իսրայէլացի, այսինքն տեսանող[10], ով կը ճանաչի խորհուրդները, կը ճանաչի իր արժանաւորութիւնը, ինչպէս Պօղոս առաքեալն է ասում. «Թող մարդ նախ ինքն իրե՛ն փորձի և ապա ուտի այդ հացից»[11], այսինքն ընտրութիւն կատարի չարի ու բարու միջեւ:

Երկրորդ՝ նա պէտք է ունենայ տուն, այսինքն՝ Եկեղեցի, որը հոգեւոր տուն է, որտեղ կատարւում են եօթ խորհուրդները:

Երրորդ՝ նա պէտք է ունենայ ընտանիք, այսինքն ամէն տեսակ բարի գործեր:

Երրորդ՝ գիտենք, որ գառը պէտք է երեք բան ունենար. լինէր կատարեալ, արու եւ մէկ տարեկան: Գառը խորհրդանշում է Քրիստոսին չորս պատճառով. նախ՝ գառը չի հոգում յաջորդ օրուայ մասին, ինչպէս մրջիւնը: Նոյնպէս էլ Քրիստոս, որ աղքատութիւն կրեց, առաքեալներին պատուիրեց չհոգալ վաղուայ օրուայ մասին եւ չունենալ երկու հանդերձ: Երկրորդ՝ երբ խուզում են գառան բուրդը, որն ունի իր բնութեամբ, համբերում է, մինչեւ աճի: Այդպէս էլ խաչելութեան ժամին մերկացրին Փրկչին եւ լեղի խմեցրին: Երբ գառանը տանում են մորթելու, նա չի աղաղակում, այլ համբերում է, ինչպէս Եսայի մարգարէն է ասում. «Ինչպէս ոչխար՝ նա մորթուելու տարուեց, եւ ինչպէս գառ՝ անմռունչ կանգնած է խուզողի առաջ եւ նրա նման իր բերանը չի բացում»[12]: Չորրորդ՝ գառը գայլերի մէջ ճանաչում է իր մօրը: Նոյնպէս էլ Քրիստոս հրէաների մէջ, որոնք գայլի պէս բռնեցին Իրեն, ճանաչեց Իր մօրը եւ նրան յանձնեց Իր սիրելի աշակերտ Յովհաննէսին:

Գառը պէտք է կատարեալ լինէր, որովհետեւ Քրիստոս կատարեալ Աստուած էր եւ մարդ էր եւ կատարելապէս սրբութիւն ունէր: Գառը պէտք է արու լինէր, որը խորհրդանշում է Քրիստոսի զօրութիւնը, որովհետեւ Նա մեծ զօրութեամբ յաղթեց աշխարհի իշխանին՝ սատանային եւ արտաքսեց նրան: Իսկ գառան մէկ տարեկան լինելը նշանակում է, որ Քրիստոս ըստ աստուածութեան անսկիզբ եւ անվախճան է, եւ ինչպէս որ աստուածութեամբ անսկիզբ է, նոյնպէս էլ մարդկութեամբ անվախճան է: Եւ ինչպէս առաքեալն է ասում. «Յիսուս Քրիստոս նոյնն է երէկ, այսօր և յաւիտեան»[13]:

Չորրորդ՝ գիտենք, որ գառը մորթելու ժամանակ նախ՝ մորթում են: Երկրորդ՝ վերցնում են արիւնը: Երրորդ՝ դրանով օծում են դռան շեմը եւ վերնասեմը: Առաջինն այն է, երբ իմանում եւ խորհում ենք Քրիստոսի չարչարանքների մասին, երկրորդը՝ երբ Նրա արիւնը սիրով վերցնելով՝ ընդունում ենք, երրորդը՝ օծում ենք մեր տունը, այսինքն մեռնում ենք Քրիստոսի համար եւ Նրա չարչարանքները կրում մեր մէջ:

Հինգերորդ՝ գիտենք, որ օծում էին դռան երկու փեղկերը եւ վերնասեմը: Տունը խորհրդանշում է Աստուծոյ երկնքի  Արքայութիւնը, դռան երկու փեղկերից մէկը՝ մեղքերը, միւսը՝ պատիժը, որոնց պատճառով փակ էր Աստուծոյ Արքայութիւնը, իսկ վերնասեմը ցոյց է տալիս Աստուծոյ արդար դատաստանը, որ դրուած էր մեր բնութեան վրայ: Սակայն Քրիստոսի արեամբ վերցուեցին մեղքն ու պատիժը, եւ արդար դատաստանը վերածուեց ողորմութեան, ինչպէս որ Դաւիթ մարգարէն է ասում. «Ողորմութիւնն ու ճշմարտութիւնը պիտի հանդիպեն, արդարութիւնն ու խաղաղութիւնը պիտի համբուրուեն»[14]: Արդարութեամբ վերացուեց մեղքը, իսկ ճշմարտութեամբ՝ պատիժը: Այդ պատճառով արդարութիւնն ու ճշմարտութիւնը եկան համբոյր տալու, եւ ողորմութիւնն ու խաղաղութիւնը տարածուեցին մարդկային ազգի մէջ: Այդ պատճառով այլ եկեղեցիներում երեք անգամ ասում են՝ Գառն Աստուծոյ: Առաջին ասելով վերացնում էր մեղքը, երկրորդ ասելով՝ պատիժը եւ երրորդ ասելով՝ խաղաղութիւն տալիս:

Վեցերորդ՝ գիտենք, որ առնում էին բաղարջ հացը եւ այն ուտում եղեգի հետ: Նախ՝ հացը խորհրդանշում է յաւիտենական կեանքը, ինչպէս որ Ինքը՝ Քրիստոս է ասում. «Ես եմ կենդանի հացը, որ երկնքից է իջած. թէ մէկն այս հացից ուտի, յաւիտենապէս կ՚ապրի»[15]: Երկրորդ՝ բաղարջ հացը, այսինքն անխմոր լինելը, ցոյց է տալիս սէրը, ինչպէս Պօղոս առաքեալն է ասում. «Տօն կատարենք ոչ թէ հին խմորով և չարութեան ու անզգամութեան խմորով, այլ՝ ստուգութեան և ճշմարտութեան անթթխմոր հացով»[16]: Երրորդ՝ եղեգը նշանակում է, որ ով ուտում է Տիրոջ Մարմինը, արհամարհում է աշխարհի հանդէպ սէրն ու հարստութիւնը, որոնք դառն են իր համար: Դարձեալ՝ իսրայէլացիներն ուտում էին եղեգը, որպէսզի յիշէին Եգիպտոսի դառնութիւնը եւ այլեւս այնտեղ չվերադառնային: Նոյնպէս եւ մենք, ուտելով Քրիստոսի Մարմինը, այլեւս չենք ընդունում աշխարհի դառնութիւնը:

Եօթերորդ՝ գիտենք, որ հում միսը չէին ուտում, այն չէին ուտում նաեւ եփած ջրով, այլ միայն կրակի վրայ խորովելով: Դա խորհրդանշում է, որ նախ՝ Քրիստոսի մէջ չկար ծուլութիւն, երկրորդ՝ ոչ էլ բղջախոհութիւն, այլ արի էր եւ յոյժ մաքուր, երրորդ՝ եփած էր հրով, այսինքն Հոգու հուրը իջաւ Մարիամի մօտ, եւ նա Սուրբ Հոգով յղիացաւ Քրիստոսին: Այդպէս եւ մենք, որ ճաշակում ենք Քրիստոսին, պէտք է չլինենք հում, այսինքն ծույլ, չլինենք եփած ջրով, այսինքն պոռնիկ կամ արբեցող՝ տիղմի մէջ թաւալուող խոզի նման, այլ լինենք խորովուած հրով, այսինքն կատարեալ սիրով եւ սրբութեամբ:

Ութերորդ՝ գիտենք, որ նախ ուտում էին գլուխն ու ոտքերը: Սա խորհրդանշում է Քրիստոսին, երբ գլխին փշէ պսակ դրին, ոտքերն ու ձեռքերը խաչին բեւեռեցին, կողը խոցոտեցին: Նմանապէս եւ մենք խոկում ենք Քրիստոսի չարչարանքների մասին, թէ ինչպէս երբ մեռելներից  յարութիւն առաւ, Իր խոցերը ցոյց տուեց Թովմասին եւ ասաց. «Տե՛ս եւ մի՛ եղիր անհաւատ, այլ հաւատացեալ»:

Իններորդ՝ գիտենք, որ նախ՝ գառը գիշերն էին ուտում, երկրորդ՝ ամբողջն էին ուտում, երրորդ՝ եթէ մնում էր մինչեւ լուսաբաց, այրում էին հրով: Հոգեւոր առումով գիշերը խորհրդանշում է այս կեանքը՝ համեմատած հանդերձեալ կեանքի հետ: Եւ թէպէտ ճաշակում ենք եկեղեցու խորհուրդը, սակայն օրինակով եւ ինչպէս հայելու մէջ, ինչպէս Պօղոս առաքեալն է ասում. «Այժմ տեսնում ենք աղօտ, ինչպէս պատկերը հայելու մէջ. իսկ այն ժամանակ պիտի լինի դէմառդէմ»[17]: Երկրորդ՝ ամբողջովին ուտելը նշանակում է Քրիստոսին ամբողջ հաւատով ճաշակելը եւ չտարակուսելը, թէ ինչպէ՞ս կարող է հացը Քրիստոսի մարմինը լինել: Երրորդ՝ մնացածը մինչեւ առաւօտ հրով այրելը նշանակում է, որ եթէ ըստ մեր սխալական բնութեան անգամ որեւէ պակասութիւն է լինում մեր մէջ եկեղեցու խորհուրդը կատարելիս, քանզի անկարող ենք կատարելապէս խորհուրդը կատարել, այրւում ենք Աստուծոյ սիրոյ եւ ողորմութեան մէջ, որովհետեւ Քրիստոս եկաւ, որպէսզի վերցնի մեր ցաւերն ու տկարութիւնները:

Տասներորդ՝ գիտենք, որ ովքեր ուտում էին գառը, պէտք է իրենց մէջքին գօտի կապէին, ոտքերին կօշիկներ հագնէին եւ ձեռքին գաւազան կրէին: Մէջքի գօտին նշանակում է զսպել մարմնի բոլոր ցանկութիւնները, կօշիկը նշանակում է աղքատութիւնը, ինչպէս որ այն ոտքը, որ կօշիկ ունի հագած, չի փոշոտւում, այնպէս էլ նրանք, ովքեր սպասաւորում են Քրիստոսի Մարմնին, պէտք է մտքով կապուեն Աստուծոյ սիրոյ հետ եւ հեռու մնան ագահութիւնից, ինչպէս որ Պօղոս առաքեալն է ասում. «Ձեր ոտքերը ամրացրէ՛ք խաղաղութեան Աւետարանի պատրաստութեամբ»[18]: Ձեռքի գաւազանը նշանակում է կատարեալ ապաշխարութիւնը եւ Քրիստոսի համար մարտիրոսանալու ցանկութիւնը, քանզի ինչպէս Քրիստոս է ասում. «Ով իր խաչը չի վերցնում ու իմ յետևից չի գալիս, ինձ արժանի չէ»[19]: Դարձեալ ասում է. «Աւելի մեծ սէր ոչ ոք չունի, քան այն, որ մէկն իր կեանքը տայ իր բարեկամների համար»[20]: Իսկ գաւազանը խաչն է. ինչպէս որ Յակոբը գաւազանով անցաւ Յորդանանը, այդպէս էլ մենք Քրիստոսի խաչով անցնում ենք կեանքի ծովի միջով եւ մտնում երկնքի Արքայութիւն, ինչպէս որ ասում է. փութապէս կերէք, որովհետեւ Տիրոջ Զատիկն է՝ ի փառս Ամենասուրբ Երրորդութեան այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս. ամէն:

«ԻՍԿ ԵԹԷ ՔԱՐՈԶՒՈՒՄ Է, ԹԷ ՔՐԻՍՏՈՍ ՄԵՌԵԼՆԵՐԻՑ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ Է ԱՌԵԼ, ՁԵԶՆԻՑ ՈՄԱՆՔ ԻՆՉՊԷ՞Ս ԵՆ ԱՍՈՒՄ, ԹԷ ՄԵՌԵԼՆԵՐԻՑ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՉԿԱՅ» [Ա ԿՈՐՆԹ. ԺԵ 12] ԳԼՈՒԽ ՃԼԸ /էջ 617/

Հերձուածողներից ոմանք, ինչպէս Հիմէնոսը եւ Ֆիլէտոսը եւ այլ շատերը, ասում էին, թէ չկայ հող դարձած մարմինների յարութիւն, ոմանք էլ ուրանում էին Քրիստոսի յարութիւնը, ինչպէս մանիքեցիները, ովքեր երեւութական[21] էին ասում Քրիստոսին: Չարահնար սատանան ուրանալ էր տալիս մեռելների յարութիւնը եւ այդպիսով անգոսնում Աստուծոյ մարդանալը եւ Քրիստոսի հանդէպ եղած հաւատով փրկութիւնը: Պօղոս առաքեալը Քրիստոսի յարութեան մասին գրում է, որ նախ այն պատճառ է մարդկանց համընդհանուր յարութեան համար եւ ապա դրանով հաստատում մեր յարութիւնը՝ որպէս պատճառելի: Դրա համար է ասում. «Քարոզւում է, թէ Քրիստոս մեռելներից յարութիւն է առել», այսինքն եթէ մէկը խոստովանում է Քրիստոսին՝ մեռելներից յարութիւն առած, ապա նա պէտք է խոստովանի նաեւ մեռելների յարութիւնը: Եւ ովքեր ուրանում են մեր յարութիւնը, նրանք չեն խոստովանում յարուցեալ Քրիստոսին: Մենք մեր առջեւ ունենք այս երկուսը, այսինքն նախ պէտք է հաստատենք Քրիստոսի յարութիւնն ու ուրացողների անիրաւութիւնը եւ ապա մեր յարութիւնն ու ուրացողների անիրաւութիւնը:

Բայց նախ տեսնենք, թէ ինչ է յարութիւնը: Ոմանք սահմանում են՝ ասելով, թէ յարութիւնը վերստին կենդանանալն է, ոմանք էլ՝ թէ յարութիւնը հոգու եւ մարմնի վերստին նորոգումն է: Եւ այս երկու սահմանումներն ինքնըստինքեան պարզ են: Սակայն ոմանք էլ ասում են, թէ յարութիւնն այն է, երբ ընկածը վերստին նորոգւում է անմահ եւ յաւիտենական կենդանութեան համար: Եւ այս սահմանումը կատարեալ է:

Իմանանք, որ անկումը լինում է երկու կերպով. նախ՝ հոգեւոր մահուամբ, որը մեղքն է եւ երկրորդ՝ մարմնաւոր մահուամբ: Այդ պատճառով մահը եւս երկու տեսակ է լինում՝ հոգեւոր եւ մարմնաւոր: Հոգեւոր մահուան մասին այժմ չենք խօսի, այլ կը խօսենք մարմնաւոր մահուան մասին:

Մարմնաւոր յարութիւնը լինում է երկու կերպով.

Նախ՝ երբ մէկ անգամ յարութիւն են առնում եւ դարձեալ մեռնում, ինչպէս նախքան Քրիստոսի յարութիւնը Եղիան, Եղիսէն եւ այն երեքը, որոնց Քրիստոս յարութիւն տուեց: Սակայն նրանք դարձեալ մեռան, ուստի այս յարութիւնն անկատար է:

Երկրորդ՝ երբ մէկ անգամ յարութիւն է առնում եւ այլեւս չի մեռնում: Եւ այս յարութիւնը կատարեալ է: Այսպէս էր Քրիստոսի յարութիւնը, ինչպէս Պօղոս առաքեալն է ասում. «Գիտենք, թէ Քրիստոս մեռելներից յարութիւն առած լինելով՝ այսուհետև չի մեռնի, և մահը նրան այլևս չի տիրի»[22]: Այսպէս պիտի լինի նաեւ ընդհանուր յարութիւնը վերջին օրը, որը պարզ է դարձնում այս սահմանումը, այսինքն մարմնի մահուամբ վերստին նորոգումը անմահութեան եւ յաւիտենական կեանքի համար:

Գիտենք, որ Քրիստոսի յարութիւնը հաստատւում է տասը գլխաւոր վկաներով:

Առաջին՝ մարգարէներով, ովքեր կանխապէս մարգարէացան Քրիստոսի յարութեան մասին: Եւ ինչպէս Եսայի մարգարէն է ասում. «Երկրի վրայ վերջ տուին Նրա կեանքին. իմ ժողովրդի անօրէնութիւնների պատճառով Նա մահուան մատնուեց: Տէրը կը ցանկանայ ազատել Նրան իր ցաւերից, ցոյց տալ նրան լոյս»[23], այսինքն յարութիւն տալ: Եւ Դաւիթ մարգարէն էլ ասում է. «Նրա մարմինն ապականութիւն չտեսաւ, եւ Նրա հոգին դժոխքում չթողեց»[24]:

Երկրորդ՝ հաստատւում է օրինակներով: Նախ՝ Յովնանի օրինակով, երբ նա կէտի փորում կենդանի մնաց երեք օր եւ երեք գիշեր ու երեք օր անց դուրս ելաւ կէտի փորից: Սա խորհրդանշում է Քրիստոսի մարմինը, որ գերեզմանում մեռած էր եւ կենդանի եւ երեք օր յետոյ յարութիւն առաւ: Եւ դարձեալ՝ հաստատեց Մովսէսի ժամանակ, երբ մորենին վառւում էր, բայց չէր այրւում: Սա եւս խորհրդանշում է Քրիստոսի մարմինը, որը մեռած էր եւ կենդանի էր: Դա ցոյց է տալիս Նրա կողից բխած երկու վտակները՝ ջուրը եւ արիւնը:

Երրորդ՝ հաստատւում է հէնց Իր վկայութեամբ, որ ասաց. «Ահա ելնում ենք Երուսաղէմ. և մարդու Որդին պիտի մատնուի, և երրորդ օրը նա յարութիւն պիտի առնի»[25]

Չորրորդ՝ հաստատւում է հրեշտակների խօսքով, որոնք խնկաբեր կանանց ասացին. «Յիսուսին է՞ք փնտռում՝ խաչուած Նազովրեցուն. Նա այստեղ չէ, յարութիւն առաւ»[26]:

Հինգերորդ՝ հաստատւում է կանանց վկայութեամբ, ովքեր այդ բաները «պատմեցին առաքեալներին, սակայն նրանց խօսքերը բարբաջանք թուաց նրանց»[27]: Ինչո՞ւ, որովհետեւ նրանցից ոմանք ասացին, թէ՝ երկու հրեշտակներ տեսանք, ոմանք, թէ՝ մէկ հրեշտակ, ոմանք, թէ՝ մի երիտասարդ, ոմանք, թէ գլորուած քար տեսանք, ոմանք էլ, թէ մեր առջեւ գլորուեց: Այս բոլոր խօսքերը թէպէտ բարբաջանք թուացին, սակայն միմեանց չէին հակասում: Կանայք չորս անգամ խումբ-խումբ եկան գերեզման եւ տարբեր տեսարաններ տեսան, սակայն նրանք միաբան յարութիւնն էին աւետարանում:

Վեցերորդ՝ հաստատւում է նոյն զինուորների կողմից, ովքեր պահպանում էին գերեզմանը, քանզի ոմանք քաղաք եկան եւ քահանայապետերին պատմեցին յարութեան մասին: Թէպէտ չէին տեսել Քրիստոսին, սակայն գերեզմանի շարժուելուց եւ հրեշտակներին տեսնելուց յետոյ վախեցել եւ իմացել էին յարութեան մասին: Եւ մինչ վէմը կնքուած էր, շտապ եկան ու պատմեցին, որպէսզի գան, տեսնեն ու իրենց չպատժեն: Երբ քահանայապետերն այս լսեցին, շատ արծաթ տուեցին նրանց, որպէսզի ասեն. «Մինչ մենք քնի մէջ էինք, Նրա աշակերտները, գիշերով գալով, գողացան Նրան»[28]: Եւ ահա նրանք եւս վկայեցին յարութեան մասին, քանզի զինուորներին արծաթ տուեցին, որպէսզի չասեն յարութեան մասին:

Եօթերորդ՝ հաստատւում է մեռած սուրբերի կողմից, ովքեր Քրիստոսի հետ յարութիւն առան գերեզմաններից եւ մտան սուրբ քաղաքը: Իսկ թէ յարութիւն առած մեռելները դարձեալ մեռան, թէ ոչ, վարդապետների մօտ տարբեր կարծիքներ կան: Ոմանք ասում են, թէ նրանք յարութիւն առան, որպէսզի վկայեն Քրիստոսի յարութեան մասին, իսկ վկայութիւնից յետոյ դարձեալ մեռան, եւ ոմանք էլ ասում են, թէ՝ ընդունեցին իրենց ընդհանուր յարութիւնը:

Ութերորդ՝ կնքուած վէմից եւ պատանքից: Հաստատւում է վէմից, քանզի այն կնքուած էր մատանիով եւ ամենեւին տաշուած չէր, եւ ծերպ կար գերեզմանում, որի միջով երեւում էր մարմինը: Եւ հաստատւում է պատանքից, քանզի գլխի վարշամակը ծալուած եւ առանձին մի կողմ էր դրուած. սա նշանակում էր, որ Նրա Աստուածութիւնն ամբողջովին ծածուկ եւ հեռու էր եղական[29] մտքից, այսինքն հրեշտակներից եւ մարդկանցից: Իսկ մարմնի պատանքն ամբողջովին ծալուած չէր եւ ոչ էլ տարածուած. սա էլ նշանակում է Նրա մարդկային տնօրէնութիւնը, որը թէպէտ ըստ մարմնի երեւում է փոքր ինչ, սակայն խորհուրդն անիմանալի է բոլոր ստեղծուածների համար, ինչպէս որ Յովհաննէսը Նրա կօշիկների կապը չէր կարող արձակել, այսինքն չէր կարող յայտնել Նրա տնօրենութեան խորհուրդը:

Իններորդ՝ հաստատւում է տեսնողների վկայութիւններից, ովքեր մարմնաւոր աչքերով տեսան յարութիւն առած Քրիստոսին, քանզի նոյն օրուայ մէջ երեւաց հինգ անգամ: Երեւաց նախ՝ Մարիամ Մագդաղենացուն, ինչպէս որ յայտնում է Յովհաննէսի Աւետարանը: Եւ թէ ինչո՞ւ նախ կանանց երեւաց: Ասենք՝ քանի որ մահաբեր գոյժը կնոջ ձեռքով մտաւ մեր բնութեան մէջ, ապա ուրեմն պէտք էր, որ նրանց միջոցով լինէր մարդկանց կեանքի եւ փրկութեան աւետիսը: Երկրորդ՝ ճանապարհին երեւաց եւ այլ կանանց, ովքեր գալիս էին գերեզմանից, ինչպէս պատմում է Մատթէոսի Աւետարանը, թէ՝ ընկան Նրա ոտքերը եւ երկրպագեցին: Երեւաց Պետրոսին, ինչպէս ասում է Ղուկասը[30], երեւաց նաեւ Կեփասին[31] երկու պատճառով. նախ, որ նա չյուսահատուի ուրացութեան պատճառով եւ ապա՝ որպէսզի յայտնի մեղաւորների հանդէպ աստուածային ողորմութեան մասին: Չորրորդ՝ երեւաց Էմմաւուս գնացող երկու աշակերտներին, ինչպէս պատմում է Ղուկասը: Հինգերորդ՝ նոյն երեկոյ փակ դռների միջով երեւաց աշակերտներին:

Տասներորդ՝ հաստատւում է հէնց Ինքն Իրենով, այսինքն Քրիստոսի կողմից, քանզի յարութիւնից յետոյ շօշափեցին Նրա մարմինը, կերաւ եւ խմեց աշակերտների հետ, խօսեց եւ առաքեց նրանց մկրտել, օրհնեց եւ նրանց առջեւ երկինք համբարձուեց: Իսկ նրանք գնացին աշխարհի բոլոր ծայրերը եւ քարոզեցին մեռելներից յարութիւն առած Քրիստոսին, եւ մենք՝ հաւատացեալներս, փրկուեցինք Նրա յարութեան շնորհիւ:

Իսկ ովքեր ուրանում են Քրիստոսի յարութիւնը, խաբւում են տասը տեսակ մոլորութիւններով, յատկապէս կորստեան տանող հերձուածողներով: Նախ՝ նրանով, որ հակառակւում են ճշմարտութեան տեսանելի եւ յայտնի իրողութիւններին: Երկրորդ՝ սուտ են հանում մարգարէներին, ովքեր յայտնեցին Քրիստոսի յարութեան մասին: Երրորդ՝ ունայնացնում են առաքեալների քարոզութիւնը, ինչպէս որ Պօղոս առաքեալն է ասում. «Եթէ Քրիստոս յարութիւն չի առել, ի զուր է մեր քարոզութիւնը»[32]: Չորրորդ՝ իրենք՝ ուրացողները, հեռու են մնում Քրիստոսի հաւատից եւ փրկութիւնից: Հինգերորդ՝ քանզի ասում է. «Աստծու սուտ վկաները եղած կը լինենք, քանի որ Աստծու մասին վկայեցինք, թէ յարութիւն տուեց Քրիստոսին»[33]: Եւ ինչպէս Պետրոս առաքեալն է ասում. «Աստուած յարութիւն տուեց Յիսուսին, որին դուք սպանեցիք՝ խաչափայտից կախելով»[34]: Եւ Պօղոս առաքեալն էլ հռոմէացիներին ասում է. «Ձեր մէջ բնակւում է Նրա Հոգին, ով յարութիւն տուեց Յիսուսին մեռելներից»[35]: Եւ եթէ մէկը յիմար մտքով տարակուսի, ասելով թէ՝ եթէ յարութիւն է տուել Հայրը, ապա Որդին փոքր է Հօրից, թող նա իմանայ, որ եթէ չղջիկները չեն կարող նշմարել լոյսի նշոյլները, ապա դրանք ոչինչ են արեգակը յստակ տեսնողների համար: Սակայն ճշմարտութեանն աշակերտողներին ցոյց կը տանք՝ մէջ բերելով սուրբ Կիւրեղի «Գիրք պարապմանց» գործից, ուր ասւում է. «Ամենուր Սուրբ գրքերը եւ ուղիղ վարդապետները մի բնութիւն են ասում Երրորդութեանը, մի կամք, մի ներգործութիւն»: Եւ սա խոստովանում են բոլորը: Ուրեմն՝ եթէ ասում են, թէ Հայրը յարութիւն տուեց Քրիստոսին, ապա նոյնն է, թէ Ինքն Իրենով յարութիւն առաւ: Եւ եթէ ասում են, թէ՝ Հոգին յարութիւն տուեց Քրիստոսին, եւս նոյնն է, թէ Ինքն Իրենով յարութիւն առաւ, որովհետեւ մի է Հօր, Որդու եւ Հոգու ներգործութիւնը: Եւ դարձեալ՝ յարութիւն տալը բնորոշ է Աստուծոյ ամենակարող զօրութեանը եւ ոչ մարդկային տկարութեանը: Ապա ուրեմն ովքեր մի Քրիստոսի մէջ ասում են երկու բնութիւն, երկու որդի, երկու գործ, նրանց համար դիւրին է ասել, թէ՝ Քրիստոս յարութիւն է առել այլ մէկով, ինչպէս Ղազարոսը՝ Քրիստոսով: Եւ ի՞նչ կը պատասխանեն եղկելիները Քրիստոսի աշակերտներին ուղղուած խօսքերին, թէ՝ «Այդ տեսիլքը մարդու չասէք, մինչև որ մարդու Որդին մեռելներից յարութիւն առնի»[36]: Եւ կամ՝ «իշխանութիւն ունեմ իմ անձը տալու և իշխանութիւն ունեմ վերստին այն առնելու»[37]: Եւ հրեշտակը գլորուած վէմի վրայ գոչում էր՝ «Խաչեալի՞ն էք փնտռում, այստեղ չէ, յարութիւն առաւ»: Այսքանը այս մասին:

Վեցերորդ՝ ովքեր ուրանում են յարութիւնը, «դեռեւս մնում են իրենց մեղքերի մէջ», ինչպէս որ առաքեալն է ասում: Այսինքն, եթէ Քրիստոս յարութիւն չի առել, նաեւ չի մեռել, չի վերցրել մեր մեղքերը, մեր մահը, չի ջնջել անէծքը եւ ոչ էլ աւերել դժոխքը:

Եօթերորդ՝ ովքեր ուրանում են յարութիւնը, նրանք չեն խոստովանում Նրան, Ով մարմին առաւ եւ ծնուեց Կոյսից: Ովքեր չեն հաւատում, որ Նա մարդացաւ, ծնուեց եւ շրջեց մեզ հետ, ուրեմն սուտ են հանում աւետարանիչներին, ովքեր գրեցին Նրա յարութեան մասին, եւ նոյն նրանք գրեցին նաեւ ծննդեան մասին:

Ութերորդ՝ ովքեր ուրանում են Քրիստոսի յարութիւնը, ուրանում են նաեւ մեր մկրտութիւնը, որ մկրտւում ենք Քրիստոսի մահով, թաղւում Նրա հետ, որպէսզի հաղորդ լինենք Նրա յարութեանը, ինչպէս որ առաքեալն է ասում. «Չգիտէ՞ք, թէ մենք բոլորս, որ մկրտուե ցինք Յիսուս Քրիստոսով, նրա մահո՛վ է, որ մկրտուեցինք: Մկրտութեամբ թաղուեցինք նրա հետ մահուան մէջ»[38], որով երեք անգամ ընկղմելը ցոյց է տալիս Տիրոջ երեքօրեայ թաղումը եւ յարութիւնը:

Իններորդ՝ նրանք անտեսում են նաեւ Քրիստոսի միւսանգամ Գալուստը: Ովքեր ուրանում են Նրա յարութիւնը, չեն հաւատում, որ համբարձուեց, որ նոյն մարմնով նստեց Հօր աջ կողմում, որ գալու է հայրենի փառքով՝ դատելու արդարութեամբ:

Տասներորդ՝ նրանց հերձուածից եկած չարիք է, երբ ասում են, թէ չկայ յաւիտենական կեանք, սուրբերի երանութիւն եւ Քրիստոսի յարութիւն: Սակայն Քրիստոս ասաց՝ «Ես եմ յարութիւնը եւ կեանքը», եւ նաեւ՝ «Երբ ես բարձրանամ երկրից», այսինքն յարութիւն առնեմ գերեզմանից, «ամենքին դէպի ինձ կը ձգեմ»[39]: Այսպէս եւ այլ բազում բաներով իրենց անձանց վրայ յաւիտենական կորուստն են բարդում բոլոր նրանք, ովքեր ուրանում են Խաչեալի յարութիւնը եւ զրկւում Նրա շնորհներից:

Այսքանը յարութեան մասին:

[1] Հմմտ. Ղուկ. Բ 35:

[2] Մատթ. ԻԶ 31:

[3] Ղուկ. ԻԳ 43:

[4] Ես. Թ 2:

[5] Յովհ. Ը 31:

[6] Ես. ԼԳ 22:

[7] Յովհ. Գ 16:

[8] Ա Կորնթ. Ժ 11:

[9] Ելք ԺԲ 2:

[10] Տեսանող — անտեսանելիները տեսնող:

[11] Ա Կորնթ. ԺԱ 28:

[12] Ես. ԾԳ 7:

[13] Եբր. ԺԳ 8:

[14] Սաղմ. ՁԴ 11:

[15] Յովհ. Զ 51, 52:

[16] Ա Կորնթ. Ե 8:

[17] Ա Կորնթ. ԺԳ 12:

[18] Եփ. Զ 15:

[19] Մատթ. Ժ 38:

[20] Յովհ. ԺԵ 13:

[21] Երեւութական- երեւացող, թուացող, լոկ աչքին երեւացող:

[22] Հռոմ. Զ 9:

[23] Ես. ԾԳ 10, 11:

[24] Հմմտ. սաղմ. ԺԵ 9:

[25] Մարկ. Ժ 33, 34:

[26] Մարկ. ԺԶ 6:

[27] Ղուկ. ԻԴ 11:

[28] Մատթ. ԻԸ 13:

[29] Եղական – եղած կամ ժամանակի մէջ գոյացած, արարուած, ստեղծուած:

[30] Ղուկ. ԻԴ 34:

[31] Ա Կորնթ. ԺԵ 5:

[32] Ա Կորնթ. ԺԵ 14:

[33] Ա Կորնթ. ԺԵ 15:

[34] Գործք Ե 30:

[35] Հռոմ. Ը 11:

[36] Մատթ. ԺԷ 9:

[37] Հմմտ. Յովհ. Ժ 18:

[38] Հռոմ. Զ 3,4:

[39] Յովհ. ԺԲ 32:

shavigh.am