5. Սոյնպէս և լեզուս՝ փոքր ինչ անդամ է՝ և զմեծամեծս բարբառի:
Այսպես էլ լեզուն մի փոքր անդամ է, բայց մեծամեծ բաներ է բարբառում:
Ըստ օրինակի էլ հանդիմանել է սկսում, քանզի այնտեղ ասաց, թե այն մեծ և հսկայական [նավը] մի փոքր թիի միջոցով այս ու այն կողմ է թեքվում ըստ նավավարի կամքի, իսկ այստեղ լեզուն, որ մարմնի փոքր անդամ է, սակայն թիի պես է, ասում է: Ուստի նա ոչ ձեռքի պես երկար է, ոչ ոսկորների պես կարծր, ոչ ոտքի պես հաստատուն է և ոչ էլ գլխի չափ մեծ, այլ տկար է և բարակ, փափուկ է և հեշտությամբ շարժվող, սակայն մեծամեծ բաներ է բարբառում, և այնքան մեծամեծ, որ մարդու ուժը չի կարող պատել: Եվ մեծամեծ է ասում նրա գործերը, քանզի ոչ ոք չի կարող ճանաչել, իմանալ նրա մեծությունը, այդ պատճառով էլ հայտնի օրինակ է բերում՝ ցույց տալով այն չարիքի մեծությունը, որ լեզվի միջոցով է գործվում:
Ահաւասիկ և սակաւ ինչ հուր զո՞րպիսի անտառս հրդեհէ:
Ահա թե մի փոքր կրակը ինչպիսի՞ անտառներ է հրդեհում:
Ինչպիսի ասելով նշանակում է բազմաթիվ անտառներ, սաղարթախիտ մայրիներ, խիտ և ծառաշատ, երկայնաճյուղ, իսկ կրակն այնքան փոքր է, որ աչքն հազիվ է նշմարում, սակայն երբ անտառի մեջ է ընկնում, մի ակնթարթում ամեն ինչ հրդեհում է և ապականում:
6. Եւ լեզու հուր՝ զա՛րդ անիրաւութեան:
Լեզուն էլ կրակ է, մի աշխարհ անիրավության:
Կրակն ինքնին, իր չափի մեջ կրկնակի պիտանի է. մեկը, որ տաքացնում է և կերակուր պատրաստում, իսկ մյուսը լուսավորում է, որով ճանաչում ենք նրա զարդարուն վայելչությունը, իսկ երբ պետք եկածից առավել ուժգնանում է, ապա մոտ է անիրավությանը, քանզի արդեն վնասատու է, այլ ոչ թե զարդարող:
Նմանապես նաև լեզուն, երբ անհրաժեշտաբար է օգտագործվում, ինչպես կրակը, բարեպաշտության զարդ է, իսկ երբ առավելանում է չարությամբ, ապա, կրակի պես, մի աշխարհ անիրավություն է դառնում: Անիրավությունն ինքնին խավար է, և բոլորին ծանոթ է որպես չարիք, իսկ լեզուն կրակի պես վառվելով՝ լուսավորում է նրան և բոլորի առջև զարդարված և տենչալի է ցույց տալիս: Ապա հաջորդ խոսքում ցույց է տալիս նրա մյուս վնասակար կողմերը՝ ասելով.
Լեզու հաստատեալ է յանդամս մեր, որ զամենայն մարմինն ապականէ:
Մեր անդամների մեջ է հաստատված լեզուն, որ ապականում է ամբողջ մարմինը:
Արարիչն այն մեր մարմնի մեջ հաստատեց ոչ թե նրա համար, որ կորստյան պատճառ դառնա մեզ համար, այլ Տերը մեզ պարգևեց այն՝ որպես մեծ մարդասիրության նշան, որպեսզի կատարյալ և անթերի միտքը դրա վրա իմաստուն ներգործություն ունենա, ընդ որում այն նուրբ է և հեշտ շարժվող, որպեսզի ամեն տեսակ բարի գործերի համար հնարավոր լինի շարժել այն և հատկապես՝ աղոթքի և Աստվածության խոստովանության, որի շնորհիվ էլ կարողանանք տնօրինել մեր փրկությունը:
Սակայն մարդկային ծուլության առաջ գալը և մտքի բարիքներից զուրկ լինելը լեզվի վրա բարի ներգործություն չունեցան, և այն, որ փրկության պատճառ էր, բնության համար ապականության միջոց դարձավ: Այդ պատճառով էլ ասաց.
Լեզու հաստատեալ է յանդամս մեր, որ զամենայն մարմինն ապականէ, և վառէ հրով զանիւ ծննդեան, և բորբոքեալ տոչորի ի գեհենի:
Մեր անդամների մեջ է հաստատված լեզուն, որ ապականում է ամբողջ մարմինը և կրակով վառում մեր ամբողջ կյանքը, բորբոքված գեհենի կրակով:
Այդքան էլ հստակ չէ խոսքի իմաստը, և հեշտ չէ գտնել սրա ճիշտ մեկնությունը, սակայն այն, ինչ ես մտածում եմ, տարակուսանքով կասեմ:
Ամբողջ կյանքը. կարծում եմ, որ սկզբում ամբողջ մարմինն ասաց, իսկ այստեղ ամբողջ կյանքն ասելով նորից նույնն է ցանկանում ասել: Քանզի կատարյալ անդամների և զգայարանների թվով անիվի պես մի շրջան է կազմվում և ծննդյամբ ի հայտ գալիս ու ժամանակի մեջ գլորվում, և լեզվի ոչ բարի շարժման պատճառով կրակի պես վառվում է՝ բորբոքված գեհենի կրակով:
Կամ նորից՝ անիվ է կոչում խոսքը, որը մտքի ծնունդ է և լեզուն է սպասավորում, քանզի կլոր է ամեն խոսք, ըստ տեսակի և ըստ ձևի, և ըստ լսողության՝ ընդունողների համար, քանզի անիվի պես ծնվելով մտքում պտտվում է և ընկնում լեզվի վրա, իսկ նա իր չարությամբ կրակի պես վառում է խոսքը, որը մտքի ամբողջ կյանքն է, և բորբոքելով՝ վառում է միտքն ու հոգին ինչպես գեհենի կրակով:
Արդ, իմ մտքում սա առաջացավ ասել, և եթե մեկը կարող է ավելի լավ միտք արտահայտել Սուրբ Հոգու ներգործությամբ, ապա թող մեզ չմեղադրի:
Երանելի Սարգիս Շնորհալի հայոց վարդապետի՝ իմաստասերի և քաջ հռետորի,
Մեկնություն կաթողիկե յոթ թղթերի, Կոստանդնուպոլիս 1826-1828
Գրաբարից թարգմանեց Գայանե Թերզյանը
