12. Մի թէ մա՞րթ ինչ իցէ, եղբա՛րք իմ՝ թզենւոյ ձէ՛թ բերել, կամ որթոյ թուզ:
Եղբայրնե՛ր իմ, միթե կարելի է, որ թզենին ձիթապտուղ տա կամ որթատունկը՝ թուզ:
Յուրաքանչյուր ծառ իր պտուղը չի թողնում և իրենց ոչ հատուկ պտուղ բերում, ինչպես որ հայտնի է, ուստի, թզենին իրեն հատուկ պտուղ է բերում, այլ ոչ թե ձիթապտուղ, նույնպես նաև որթատունկը խաղող է բերում, այլ ոչ թե թուզ:
Արդ, տեսնենք, թե ինչո՞ւ է այս ծառերի օրինակը բերում, այլ ոչ թե այլ պտղատու կամ անպտուղ ծառերի: Կարծում եմ սրանք ուղղակի և պատահական չի մեջբերում, այլ՝ շատ խորհրդաբար՝ ճառին հարմար օրինակ մեջբերելով: Արդարև, թզենին քարշահոտ և վառող էություն ունի, և նրա կաթը, եթե մարմնի վրա է ընկնում, վնասում է և վերք առաջացնում, թեև հետագայում քաղցր պտուղ է տալիս՝ իրեն հատուկ պտուղ, այլ ոչ թե օտարազգի կամ ձիթենու, որը լուսավորության պատճառ է, և իր այդ դաժանությունը, որ բնությամբ է այդպես, չի հեռացնում իրենից:
Ոչ էլ որթատունկը, որ կրկնակի օգտակարություն ունի. մեկը, որ քաղր և ախորժալի պտուղ է տալիս, և մյուսը, որ սրտին ուրախություն պարգևող գինի է տալիս: Արդ, ինչո՞ւ պիտի իր օգտակար և ախորժելի պտուղները մի կողմ թողնի և թզենու գարշահոտությամբ այլ պտուղ տա:
Նույնպես նաև բերանը, որ թզենու պես գարշահոտ է, և ով մոտենում է, պիղծ խոսքերից վիրավորվում է, թեև երբեմն քաղցրախոս է, սակայն այդպիսին չի կարող պայծառ խոսքեր արտաբերել: Եվ այն բերանը, որ կրկնակի օգուտ ունի՝ Աստծու, ընկրոջ և ինքն իր հոգու համար, խոսում է միայն շահավետ և առաքինի բաների մասին, ապա այդպիսին չի կարող թզենու գարշահոտություն բերել: Սա է պատճառը, որ այս ծառերի օրինակը բերեց, ապա նորից, սրանց նման մեկ այլ օրինակ է բերում.
Եվ ո՛չ աղտաղտին տեղւոյ ջուր քաղցր առնել:
Նմանապես աղուտ տեղից քաղցր ջուր չի կարելի ստանալ:
Կարծում եմ սա հետևյալն է նշանակում, որ երկրից է ընդունում թե քաղցրահամ և թե դառնահամ ջուր, քանզի այնտեղ, որտեղ ավազոտ է, դառնության հետ կապ չի կարող ունենալ, և գեղեցիկ, պարզ ու քաղցրահամ ջուր է բխում, իսկ այնտեղ, որտեղ տղմուտ է և աղուտ, ապա չի կարելի այնտեղից քաղցր ջուր ստանալ:
Եվ այս ամենից կարելի է ենթադրել, թե այն բերանը, որը լի է անեծքով և դառնությամբ, և ածելիի պես սրել է լեզուն նենգությամբ և չարությամբ, քան թե բարի և արդար խոսքով և շարունակ կործանիչ խոսքեր է սիրում, ապա անհնար է նրան Աստծուն օրհնաբանել:
Առակավոր խոսքեր ասելուց և նրանց առջև պատշաճ օրինակ բերելուց հետո, նորից առաջինի մասին է հիշեցնում նրանց, որ սկզբի գլխում դրեց, թե շատերդ ուսուցանողներ լինելու չձգտեք, որի պատճառով էլ խոսքը երկարացրեց և դրա հետ մեկտեղ հանդիմանեց նաև լեզվի անպատշաճությունը: Ապա շարունակելով՝ իմաստության պտուղներ է պահանջում նրանցից՝ ասելով.
13. Ո՞վ իցէ իմաստուն և հանճարեղ ի ձեզ, ցուցցէ ի բարւոք գնացից իւրոց զգործս իւր հեզութեամբ իմաստութեան:
Ձեր մեջ ո՞վ է իմաստուն և խելացի. թող նա բարի ընթացքով, ցույց տա իմաստությամբ և հեզությամբ կատարած իր գործերը:
Իմաստությունը երկու տեսակ է լինում. կա, որ երկրավոր է և բանավոր, ինչը ճարտասանությամբ է դրսևորվում, և կա, որ հոգևոր է, ինչը գործով է ճանաչվում:
Եվ այդ տարբերությունը բազմակի է երևում, քանզի ճարտասանությամբ դրսևորվող իմաստության մեջ բազմաթիվ խաբեություն է խառնվում, իսկ որ գործով է դրսևորվում, անխառն է խաբեությունից, և հարազատ է ճշմարիտ իմաստությանը, այն իմաստությանը, որի մասին Պողոսն ասաց. «Քրիստոսը Աստծու զորությունն ու Աստծու իմաստությունն է» (Ա. Կորնթ. 1:24), քանզի նա աշխարհի վրա ամեն ինչ գործով կատարեց, և հեզությամբ ու իմաստությամբ իրագործեց: Արդ, այսպիսի իմաստություն է պահանջում նրանցից այս երանելի Հակոբոսը, որպեսզի բարի ընթացք ցույց տա, ինչը հայտնապես երևում է առաքինության գործերով: Ուստի, իրական իմաստունը նա է, ով գործով է ուսուցանում իր իմաստությունը, նա է Աստծու առաջ վարդապետ, որ նախ կատարում է, ապա նոր ուսուցանում, ինչպես Յիսուս՝ ճշմարիտ իմաստությունը, որ իր վրա վերցրեց վարդապետությունը և ապա՝ ուսուցանեց խոսքով:
Նույնպես նաև յուրաքանչյուրը, ով անվանակիր է նրան, նախ պիտի կատարի գործով և ապա նոր ուսուցանի խոսքով: Ուստի նա, ով ճարտար խոսք ունի, խրատում է և օրենքներ դնում, սակայն գործով զուրկ է դրանցից, ապա վնասում է լսողներին, այլ ոչ թե օգնում: Եվ ահա Պողոսն էլ նույնն է ասում. «Եվ չարաչար աշխատող հողագործը նախ պետք է վայելի պտղից» (Բ. Կորնթ. 2:6), և նոր ուրիշներին մատակարարի, և նորից. «Եթե մեկը ուսուցանում է, ըստ վարդապետության թող ուսուցանի» (Հռոմ. 12:7):
Տեսնո՞ւմ ես օրինակը, թե ինչպես պետք է նախ կատարել, ապա նոր ուսուցանել, քանզի Աստված, որ անկարոտ էր, ինքն էլ այդպես արեց: Այդ պատճառով էլ ասաց. ձեր մեջ ո՞վ է իմաստուն և խելացի. թող նա, բարի ընթացքով, ցույց տա իմաստությամբ և հեզությամբ կատարած իր գործերը:
Սկզբում հարցնում է, թե ո՞վ է իմաստուն, և սրանով ճշմարիտ իմաստության կողմն է նայել տալիս, որ հեզությամբ կատարեց ամբողջ տնօրինությունը, որ նախատվեց, հալածվեց և բամբասվեց, սակայն ետ չկանգնեց, այլ խոնարհությամբ և հեզությամբ կատարեց բոլոր գործերը՝ հնազանդվելով Հորը:
Նույնպես, ասում է, և դուք, եթե իմաստուն եք և հանճարեղ, ապա ամենայն իմաստությամբ ձեր բարի գործերն ըստ նրա օրինակի հեզությամբ կատարեք: Ուստի նրա իմաստությունն էլ հենց այդ է ցանկանում և պահանջում ձեզանից. նախատիքները ձեր վրա վերցնել, բանտը, կապանքները, տանջանքները, մահը, ամեն բան հեղությամբ կրել, ինչպես վայել է Աստծու իմաստասերին: Այսպես նաև Պողոսը՝ ճշմարիտ իմաստունը, խրատեց՝ ասելով. «Սրա համար ուրախ եմ ես, այլև պիտի շարունակեմ ուրախանալ» (Փիլիպ. 1:18), ինչի՞ համար՝ վշտերի, գանահարությունների, բանտերի, չարչարանքների և նմանատիպ այլ բաների համար:
Այդ պատճառով էլ ասում է. ձեր մեջ ո՞վ է իմաստուն և խելացի. թող նա, բարի ընթացքով, ցույց տա իմաստությամբ և հեզությամբ կատարած իր գործերը:
Երանելի Սարգիս Շնորհալի հայոց վարդապետի՝ իմաստասերի և քաջ հռետորի,
Մեկնություն կաթողիկե յոթ թղթերի, Կոստանդնուպոլիս 1826-1828
Գրաբարից թարգմանեց Գայանե Թերզյանը
