«ՄԻ ՔԱՂԱՔՈՒՄ ՄԻ ԴԱՏԱՒՈՐ ԿԱՐ» ԱՍՏԾՈՒՑ ՉԷՐ ՎԱԽԵՆՈՒՄ ԵՒ ՄԱՐԴԿԱՆՑԻՑ ՉԷՐ ԱՄԱՉՈՒՄ» [Ղուկ. ԺԸ 2]
Ոմանք այս առակի խօսքերն Աստծուն են վերագրում, որովհետեւ Նա է բոլորի իշխանն ու դատաւորը, իսկ քաղաքն ասում են՝ աշխարհն է, քանի որ նրա նման չի երկնչում աւելի մեծից, որովհետեւ ոչ ոք նրանից աւելի մեծ չէ եւ չի ամաչում ստորիններից: Այլ խօսքն առաջ տանելով՝ անիրաւ դատաւոր է կոչում, իսկ Աստուած արդար դատաւոր է: Ապա ուրեմն առակի խօսքը չի վերաբերում Աստծուն: Սակայն ոմանք ասում են, թէ հրեշտակներն են իշխաններ եւ վերակացուներ կարգուած մարդկանց համար: Բայց հրեշտակները անհրաժեշտ հոգիներ են՝ առաքուած մարդկանց սպասաւորելու եւ պահպանելու, եւ ոչ թէ նրանց պատժելու համար: Մի մասն ասում է, թէ աշխարհի դատաւորներն ու իշխաններն են ու ազգերի թագաւորները, որոնք անիրաւութեամբ են դատաստան անում, սակայն սա եւս ճշմարիտ չէ: Որովհետեւ նրանցից ո՞վ է, որ Աստծուց չի վախենում, եւ մարդկանցից չի ամաչում: Իսկ ոմանք ասում են, թէ դատաւորը քաղաքի եկեղեցու մէջ հոգեւոր առաջնորդն է: Սակայն նրանք անիրաւ դատաւորներ չեն, որովհետեւ երկնչում են Աստծուց:
Այլ այս առակի խօսքը վերագրելի է իւրաքանչիւր մարդու, ով Աստուծոյ կողմից շինուած կենդանի քաղաք է ըստ այն խօսքի, որ ասում է. «Կենդանի Աստուծոյ տաճար էք դուք» 1: Նրա դատաւորը միտքն է, ոսոխները՝ մարդու հոգին եւ մարմինը: Այդ պատճառով էլ ասում է, թէ «Մի քաղաքում մի դատաւոր կար»:
Արդ, մարդը քաղաք է կոչւում նախ՝ ըստ համեմատութեան, երկրորդ՝ ըստ առաւելութեան: Համեմատւում է այսպէս. ինչպէս որ երբ հաւաքւում են մի տեղում, որպէսզի կեցութեան՝ վաճառահանութեան, արհեստի, ուսման եւ այլ կարիքների համար քաղաք կառուցեն, այսպէս է կառուցուած նաեւ մարդը միմեանց օգտի համար մի վայրում ժողովուած հոգով, մարմնով, մտքով եւ զգայարաններով, նման եւ ոչ նման մասունքներով: Քանզի մարմինը սպասաւորում է հոգուն, իսկ հոգին շարժում է նրան, միտքն ուսուցանում է, իսկ զգայարանները ծառայում են եւ այսպէս միմեանց օգտակար լինում:
Դարձեալ՝ ինչպէս որ քաղաքն ունի պարիսպներ ու դռներ, բնակիչներ եւ իշխաններ, տնտեսութիւն եւ հարստութիւն, այնպէս էլ մարդու քաղաքն իբրեւ պարիսպ ունի իր մարմինը, իբրեւ դռներ՝ զգայարանները, իբրեւ բնակիչներ՝ հոգին, իբրեւ իշխան՝ միտքը, իսկ իբրեւ զինուորներ՝ ցանկութիւնն ու ցասումը, իբրեւ հարստութիւն՝ հաւատը, յոյսը եւ սէրը, որոնք գերագոյն եւ աստուածային առաքինութիւններ են, ինչպէս նաեւ խոհեմութիւնը, արիութիւնը, ողջախոհութիւնը եւ արդարութիւնը, որոնք ստացական առաքինութիւններ եւ հոգեւոր ունեցուածք են:
Ինչպէս որ քաղաքում թէ՛ թշնամիների, թէ՛ իւրայինների ելումուտը լինում է դռների միջով, այնպէս էլ մեր մէջ բարի կամ չար գործերի ելումուտը հինգ զգայարանների միջոցով է լինում, այսինքն աչքերով, ականջներով, բերանով, հոտոտելիքով եւ բոլոր շօշափելիներով՝ ձեռքերով ու ոտքերով: Քանզի սրանցով մեղանչում ենք, այսինքն աչքերով ցանկանում ենք գեղեցիկը, ականջներով ախորժում հեշտալուր խօսքեր, հոտոտելիքով մեղկանում, լեզուով սուտ խօսում, բերանով որկրամոլութեամբ ուտում եւ արբում, ձեռքերով զրկում եւ վնասում: Այդպէս բոլոր անդամներով դառնում ենք հեշտասէր, թուլանում վատթար հեշտութիւններով, եւ այդպէս մարդը ծառայ է դառնում մեղքին ու լինում կորստեան որդի:
Իսկ եթէ մէկը ցանկանայ ետ դառնալ իր մեղքերից, դրանց միջոցով կարող է բարին գործել. աչքերով արտասուել, ականջներով հոգեւոր երգեր լսել, բերանով հառաչել եւ լեզուով մեղայ գալ, ձեռքերով աղքատներին ողորմութիւն բաշխել ու մարմինը չարչարել պահեցողութեամբ, աղօթքներով եւ տքնութեամբ: Եւ այսպէս բոլոր բարի գործերը կարող ենք ներս բերել զգայարանների դռներով: Այսքանը՝ ըստ քաղաքի հետ համեմատութեան, ինչպէս որ ասուեց. «Մի քաղաքում մի դատաւոր կար»:
Բայց մարդն առաւել է համեմատած քաղաքի հետ, եւ մեծ է նրա պատուականութիւնը, որովհետեւ՝
Նախ՝ քաղաքը մարդու ձեռքի գործն է, իսկ մարդը՝ Աստուծոյ:
Երկրորդ՝ քաղաքը բնակութեան վայր է մարդու համար, իսկ մարդը՝ Աստուծոյ համար, ինչպէս քաղաքը քաղաքի մէջ:
Երրորդ՝ քաղաքը հողեղէնի պատկերն է, իսկ մարդը՝ Աստուծոյ:
Չորրորդ՝ քաղաքն անկենդան է, իսկ մարդը՝ կենդանի:
Հինգերորդ՝ այս քաղաքն ապականացու է, իսկ մարդը՝ անապական հոգով:
Վեցերորդ՝ քաղաքը մարդու բոլոր կարիքների համար է, իսկ մարդը՝ Աստուծոյ:
Եօթերորդ՝ քաղաքի բարիքներն ու փառքն անցաւոր են, իսկ մարդունը՝ մշտնջենաւոր:
Ութերորդ՝ աւերուած քաղաքը դարձեալ կարող է մէկը կառուցել, իսկ աւիրուած բնութիւնը, որ Աստուած է ստեղծել, նորոգւում է յարութեամբ:
Իններորդ՝ առաւել է նաեւ քանակութեամբ, քանզի քաղաքը գտնւում է առանձին տեղերում, իսկ մարդը՝ արեւելքից արեւմուտք:
Տասներորդ՝ այս քաղաքի գնուելու վայրն այստեղ է՝ երկրի վրայ, իսկ մարդու քաղաքը երկինքն է բարձունքներում, ուր քաղաքակից է հրեշտակներին:
Ահա ուրեմն պարզ է, թէ ինչպէս է մարդը որպէս քաղաք: Իսկ այս քաղաքին արդար դատաւոր կարգեց արդարապէս քննող եւ դատող միտքը, որովհետեւ երբ տրտունջ է լինում, միտքը քննում եւ որոշում է չարն ու բարին, նա միշտ փախչում է չարից եւ հետեւում բարուն: Իսկ եթէ սխալմամբ ընկնում է չար գործերի մէջ, այնժամ խղճմտանքը չարչարում ու տանջում է նրան որպէս յանցաւորի եւ պահում դառը տրտմութեան մէջ, ինչպէս Դաւիթ մարգարէն է ասում. «Գիշեր-ցերեկ շրջեցի վշտացած, քանզի հոգիս լցուեց տանջանքներով» 2: Եւ ինչպէս Եսայի մարգարէն է ասում. «Ամբարիշտներն ուրախութիւն չեն տեսնելու, — ասում է ամենակալ Տէրը» 3, այսինքն հոգեւոր ուրախութիւն:
Ազգերի դատաւորները չորս կերպով են սխալ դատաստան անում՝ տգիտութեամբ, կաշառքով, վախենալով եւ աչառութեամբ: Իսկ միտքը, որ հոգու եւ մարմնի արդար դատաւորն է, չի սխալւում սրանցից ոչ մէկով: Քանի որ միտք է, ապա իմաստուն է, կարիք չունի ստացուածքի, որի համար չի կաշառւում: Իշխան է նրանց վրայ, որի համար չի երկնչում եւ քանի որ արդար է, չունի որեւէ ակնկալութիւն, ապա ուրեմն արդար է դատում: Դարձեալ՝ քանի որ միշտ նրանց մէջ է եւ գիտի նրանց գործերի մասին, ուստի վկայի կարիք չունի, որովհետեւ արդար է դատում, ինչպէս Յովհաննէսն ասաց իր ընդհանրական թղթում. «Եղբայրնե՛ր, եթէ մեր մտքերը մեզ չդատապարտեն, համարձակութիւն կունենանք Աստուծոյ առաջ» 4, որովհետեւ միտքը վկայ է մեր ստութեանն ու մեր ճշմարտութեանը: Սրանից չենք կարող ծածկել մեր մեղքերը, նա ամէն ժամ մեզ հետ է որպէս ուսուցիչ եւ խրատատու: Նրանից ենք սովորում, նրանից ենք խրատւում, որպէսզի կատարեալ լինենք, որի համար էլ ասաց. «Մի քաղաքում մի դատաւոր կար, Աստծուց չէր վախենում եւ մարդկանցից չէր ամաչում», որովհետեւ ծածուկ տեղում է, եւ ոչ ոք նրան չի տեսնում, որի համար մարդկանցից չի ամաչում: Չի վախենում Աստծուց, որովհետեւ նա անձնիշխան է եւ ոչ թէ ծառայ: Եւ եթէ մէկը հարցնի, թէ ինչու ենք անձնիշխան ստեղծուել, ինչու Աստուած մեզ չստեղծեց ծառայութեան տակ, որպէսզի չկարողանայինք մեղանչել: Նախ պատասխանենք առաքելական սաստիչ խօսքով, թէ «Մի՞թէ կաւը կասի բրուտին, թէ ինչո՞ւ այդպէս ստեղծեցիր ինձ»: Եւ դարձեալ՝ բոլոր բանականներն ակամայ անձնիշխան են, որովհետեւ անձնիշխանութիւնը ներմուծուեց բանականութեան հետ, որովհետեւ բանականութեամբ խորհում ենք եւ ընտրում չարն ու բարին: Արդ, ինչ որ խորհում եւ ընտրում ենք, այն գործելու իշխանութիւն ունենք, իսկ եթէ ոչ, զուր ենք խորհում: Ուրեմն, քանի որ բանական ենք, ապա ակամայ նաեւ անձնիշխան ենք: Եւ քանի որ ստեղծուած ենք, ակամայ փոփոխական ենք, որի պատճառով փոփոխական է մեր անձնիշխանութիւնը, այսինքն տատանւում է մերթ դէպի բարին, մերթ դէպի չարը: Ահա այսպիսինն է մեր անձնիշխանութիւնը այս կեանքի ճանապարհին: Իսկ Աստուած անձնիշխան է, անձնիշխան են նաեւ հրեշտակներն ու ընտրեալների հոգիները, թէպէտ չեն կարող չարիք գործել, որովհետեւ ընտրում են բարին եւ խորշում չարից ոչ թէ տկարութեան պատճառով, այլ ազատ կամքով: Այսպէս եւ դեւերն ունեն անձնիշխանութիւն, սակայն միշտ մերժում են բարին եւ ընտրում չարը ոչ թէ ստիպողաբար, այլ իրենց խստասրտութեան պատճառով: Տես, որ Աստուած մարդուն օժտեց անձնիշխանութեամբ, որպէսզի ազատօրէն ընտրի բարին, ինչպէս հրեշտակներն ու բոլոր սուրբերը: Սակայն մարդիկ, ի չարս գործադրելով անձնիշխանութիւնը, նմանւում են սատանային՝ ընտրելով չարը եւ մերժելով բարին: Ապա ուրեմն անմեղադրելի է Աստուած, որովհետեւ Նա մարդուն անձնիշխանութիւն տուեց բարիք գործելու համար, սակայն նրանք այն դէպի չարը դարձրին: Դարձեալ՝ մարդն անձնիշխանութեամբ նման է Աստծուն ըստ այն խօսքի, որն ասում է. «Աստուած մարդուն ստեղծեց Իր պատկերով» 5: Իսկ եթէ մարդն անձնիշխան չէ, ապա ուրեմն Աստուծոյ պատկերը չէ: Դարձեալ՝ երբ ինչ-որ բարի գործ ենք անում անձնիշխանութեամբ, այն վարձրատրելի է, իսկ ստիպողաբարն ու հարկադրուածը՝ վարձք չունեն: Ինչպէս որ անբան արարածներն ունեն խոհեմութիւն, արիութիւն, ողջախոհութիւն եւ արդարութիւն, սակայն վարձք չունեն, որովհետեւ դրանք նրանց մէջ բնութեան հարկադրանքով են եւ ստիպողական: Իսկ ովքեր ասում են, թէ ինչո՞ւ անձնիշխան եղանք, այլ բան չեն ասում, քան թէ ինչու չեղանք անբան ու ոչ նման Աստծուն, առանց վարձքի ու վաստակի:
Եւ երբ այսպիսի արդար եւ անձնիշխան դատաւոր միտքը կարգաւորուած է լինում եւ ուղիղ ու անսխալ է գործում, չարի եւ բարու ընտրութեան մէջ ընտրում է բարին եւ խոտորւում չարից: Եւ ինչպէս առաքեալն է ասում, նա միշտ վերինն է խորհում, ուր Քրիստոս նստած է Աստուծոյ աջ կողմում, ապա նաեւ հոգուն իր հետ վեր է բարձրացնում: Եւ շունչը կապելով հոգուն, արիւնը՝ շնչին, իսկ մարմինն ու զգայարանները՝ նրանց, մարդն ամբողջովին՝ մարմնով, հոգով եւ մտքով, Աստուծոյ նման երկնային է դառնում՝ միշտ բարին խորհելով եւ գործելով: Իսկ երբ միտքը դատարկւում է բարի խորհուրդներից, այնժամ այս կարգը խախտւում է, եւ առաջնորդ միտքը դառնում է հետին: Այնժամ զգայութիւնը, փափկանալով մարմնական հաճոյքների հետ, իր հետեւից քարշ է տալիս մարմնին, մարմինը՝ արեանը, արիւնը՝ շնչին, որի հետ կապուած էր, շունչը՝ հոգուն, հոգին՝ մտքին եւ այդպէս մարմնով, հոգով ու մտքով դառնում երկրաւոր եւ ախտալից: Այդպէս անձնիշխան միտքը գերւում է զգայարանների կողմից եւ ծառայում մարմնական հաճոյքներին՝ խորհելով եւ յօրինելով, ինչպէս ասում է Տէրը. «Ով մեղք է գործում, մեղքի ծառայ է» 6 : Այնժամ ոսոխ մարմինը, զօրանալով մտքից, յարձակւում է հոգու վրայ, կեղեքելով չարչարում՝ զրկելով նրան իր կամքից: Ապա հոգին այրիանում է Քրիստոս փեսայից, որովհետեւ մինչ սիրով կատարում էր Աստուծոյ կամքը, Քրիստոսի հարսն էր, սակայն երբ արհամարհելով ատեց Աստուծոյ օրէնքները, անջատուեց գլխից եւ այրի եղաւ, յատկապէս շնացող եւ պոռնիկ, որովհետեւ ինչպէս որ կայ մարմնաւոր շնութիւն, կայ նաեւ հոգեւոր շնութիւն ըստ այն խօսքի, թէ «Շնանում էր Երուսաղէմը, եւ պոռնկանում Սամարիան», քանի որ թողեցին իրենց Տէր Աստծուն եւ երկրպագեցին կուռքերին: Այդպէս է եւ հոգին. երբ նա թողնում է Աստուծոյ կամքը, այրիանում է, այսինքն լինում է անզաւակ եւ անպտուղ բարի գործերից: Դարձեալ՝ այրի նշանակում է առանց տիրոջ եւ անխնամակալ, նաեւ նշանակում է լքուած եւ չսիրուած իր ամուսնու կողմից եւ զրկուած ամէն տեսակ բարիքներից: Այրին գալիս էր նրա մօտ ու ասում. «Իմ ոսոխի դէմ իմ դատը տես» 7, այսինքն հոգին գալիս էր դատաւոր մտքի մօտ եւ թախանձում նրան դատ անել իր ոսոխ մարմնի դէմ, որովհետեւ նա անիրաւ է, զրկում է իրեն բարիքներից եւ հեռացնում Աստուծոյ կամքից: Իսկ մարմնի հետ հեշտացած միտքը չի կամենում լսել հոգուն եւ ոչ էլ դատ անել, որի պատճառով էլ անիրաւ դատաւոր է կոչւում: Եւ քանի դեռ հեշտացած է մարմնաւոր մեղքերի մէջ, չի կամենում դատաստան անել, բայց յետոյ խելքի գալով՝ ասում է. «Եթէ բարեկամութեան համար չեմ անում, սակայն թախանձանքի պատճառով նրա դատը տեսնեմ, որպէսի ինձ չանհանգստացնի» 8, այսինքն խղճմտանքը դատում է մտքին, երբ նա անիրաւութիւն է անում: Այնժամ միտքը զղջալով դարձի է գալիս եւ արդար դատաստան տեսնում, այսինքն ապաշխարութեամբ եւ զղջումով հրաժարւում է մեղքերից եւ հանգիստ գտնում խղճմտանքի կողմից: Եւ անիրաւ դատաւորն իր զղջման եւ ապաշխարութեան միջոցով դառնում է արդար դատաւոր: «Այսպէս եւ Աստուած դատ կանի նրանց, որոնք գիշեր թէ ցերեկ աղաղակում են» 9:
Լսէ՛ք սարսռելի խօսքը եւ տեսէ՛ք, թէ ովքեր են, որ աղաղակում են առ Աստուած, Ով վրէժխնդիր է լինում: Դրանք են՝
մեր բարի գործերը, որ հարստահարւում են չար գործերի կողմից;
մեր պահապան հրեշտակները, որոնք աղաղակում են առ Աստուած, որովհետեւ բազմացել են մարդկանց չար գործերը;
մարդկանց կողմից զրկուածները, որոնք աղաղակում են առ Աստուած ըստ այն խօսքի, թէ «Ձեր կողմից զրկուածն աղաղակում է, եւ հնձուորների աղաղակը հասաւ ամենակալ Տիրոջ ականջին»;
բոլոր տարերքները, որոնց միջեւ մեղանչում ենք, այսինքն երկիրն ու երկինքը աղաղակում են առ Աստուած, ինչպէս սոդոմայեցիների ժամանակ:
Որովհետեւ ինչպէս Տէրն է ասում՝ չկայ ծածուկ բան, որ չյայտնուի: Ամէն բան յայտնի պիտի լինի կա՛մ այստեղ, կա՛մ հանդերձեալում: Բոլորը մերկապարանոց պիտի կանգնեն ահաւոր ատեանի առաջ, որովհետեւ Աստուած քննում է սրտերն ու երիկամները, այսինքն տեսնում է սրտի ծածուկ խորհուրդներն ու դեռեւս չգործած մեղքերը: Քո սրտում անզգամի պէս մի՛ ասա, թէ՝ չկայ Աստուած եւ ոչ էլ գործերը տեսնող մէկը: Այլ Աստուած տեսնում է ամէն բան, որովհետեւ Աստուած Տեսնող է թարգմանւում: Նա համբերութեամբ ներում է մեղաւորներին, որպէսզի նրանք ապաշխարեն եւ ապրեն: Իսկ եթէ դու, ինչպէս առաքեալն է ասում, արհամարհում ես Աստուծոյ ներողամտութիւնը, ապա քո անձի դէմ բարկութիւն ես դիզում բարկութեան օրուայ եւ Աստուծոյ արդար դատաստանի յայտնութեան օրուայ համար, որովհետեւ ինչպէս մարգարէն է ասում՝ ով սիրում է մեղքը, ատում է իր անձը:
Եւ արդ, եղբայրնե՛ր, լսէ՛ք, թէ ինչ էր անում անիրաւ դատաւորը. նա Աստծուց չէր վախենում եւ մարդկանցից չէր ամաչում: Մեղաւորին դարձի են բերում Աստուծոյ հանդէպ երկիւղն ու մարդկանցից ամաչելը, որովհետեւ «Տիրոջ երկիւղով ամէն ոք խորշում է չարից» 10, եւ ամօթահար լինելով՝ հեռանում չարից: Այս երկուսը մեծ սանձեր են մարդու համար, ինչպէս ձիու սանձերը, որոնցով ուղղում են նրա ճանապարհը: Եւ ուր դրանք չկան, մարդը սանձարձակ ձիու պէս շեղւում է ճանապարհից եւ ընկնում ամէն տեսակ որոգայթների ու խորխորատների մէջ, որովհետեւ յանդուգն ու անամօթ մարդը բոլոր չարիքների շտեմարան է: Եւ արդ, մենք պէտք է երկնչենք Աստծուց եւ ամաչենք մարդկանցից, որովհետեւ «ահաւոր է ընկնել կենդանի Աստուծոյ ձեռքը» 11: Եւ Ինքը՝ Տերն ասաց. «Մի՛ վախեցէք նրանցից, որ մարմինն են սպանում, այլ դուք առաւել վախեցէք նրանից, ով կարող է գեհենի մէջ կորստեան մատնել հոգին եւ մարմինը» 12, որից թող Քրիստոս փրկի մեզ ու Իր անուան բոլոր հաւատացեալներին յաւիտենական կրակի տանջանքներից եւ Իր ողորմութեամբ արժանացնի անճառելի ուրախութիւններին եւ անպատում խնդութեանը մեր Տէր Յիսուս Քրիստոսի հետ, որ օրհնեալ է Հօր եւ Սուրբ Հոգու հետ յաւիտեանս. ամէն:
Վերցված է՝ https://shavigh.am/ կայքից
