ՍՈՒՐԲ ԱՆՏՈՆԻՆՈՍ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐԱՑՈՒ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆԸ
Այսօր տօնեմք զտօն սրբոց վկայիցն.
Որք արեամբ նահատակեալք. փոխեցան ի զօրս վերին զուարթնոցն:
Արիաբար մարտեան ընդդէմ խրոխտ թագաւորաց.
Յաղթողականն ընկալեալ զպսակ. փոխեցան:
Եւ եղեն օթեւանք Սուրբ Երրորդութեանն.
Զանճառականն ընկալեալ զկեանս.
Եւ բարեխօսեն առ Տէր վասն անձանց մերոց:
(Շարակնոց)
Քրիստոսի վկայ Անտոնինոս Ալեքսանդրացին ազգութեամբ եգիպտացի էր եւ ապրել է Դեկոսի (իսկ ըստ այլոց՝ Դիոկղետիանոսի) օրօք յարուցուած հեթանոսական հալածանքների ժամանակաշրջանում: Նա հաւատով քրիստոնեայ, բարեպաշտ եւ Աստուծոյ երկիւղով լի այր էր: Կռապաշտները բռնեցին նրան, կանգնեցրին իշխանի առաջ եւ ստիպեցին ուրանալ Քրիստոսին ու զոհ մատուցել կուռքերին, սակայն նա համարձակ խոստովանեց Քրիստոսին եւ անարգեց կուռքերին՝ դրանց կոչելով դեւեր, իսկ կռապաշտներին՝ դիւապաշտներ: Այդ պատճառով դատաւորը բարկացաւ, հրամայեց մերկացնել նրան, կախել փայտից ու քերել նրա մարմինը, սակայն նա Քրիստոսի շնորհների զօրութեամբ արիաբար համբերում էր եւ զուարթադէմ գոհանում Աստծուց:
Երբ իշխանը տեսաւ, որ նա չվնասուեց, չտկարացաւ ու չզիջեց, որոշեց հրով այրել նրան: Եւ երբ ամբոխի բազմութեամբ հանդերձ տանում էին սուրբ վկային, նա, լցուած Սուրբ Հոգով, յաւերժական յիշատակի արժանի սքանչելի խրատ աւանդեց բոլոր նրանց, ովքեր կային այդտեղ եւ ասաց. «Սիրելի եղբայրնե՛ր, մեր կեանքի բոլոր օրերում չծառայենք մեր մարմիններին, այլ յիշենք մեր հոգիներին, որ տրուեցին մեզ Աստուծոյ կողմից: Եթէ ջանում ենք խնամել եւ հոգալ եղբայրներին ու իւրայիներին՝ որպէս մեր մերձաւորների եւ սիրելիների, որքա՞ն առաւել պէտք է խնամենք մեր հոգիները: Ուրեմն ջանացէ՛ք Աստուծոյ առաջ կանգնեցնել մաքուր եւ անախտ հոգիներ՝ ամբողջովին անարատ, ինչպէս որ ստացաք ի բնէ»:
Այս ասելով՝ զուարթագին մտաւ հրի մէջ, յօժար կամքով տարածուեց՝ ինչպէս անկողնու վրայ եւ այդպէս իր հոգին աւանդեց Աստուծոյ ձեռքը: Հաւատացեալները եկան, դուրս բերեցին նրան հրի միջից եւ գտան ամբողջովին անվնաս՝ ասես քնի մէջ, չէին կիզուել անգամ գլխի մազերը: Նրան թաղեցին մի նշանաւոր տեղում, որտեղ հրաշքներ էին կատարւում բոլոր նրանց համար, ովքեր հաւատով ապաւինում էին սուրբի բարեխօսութեանը:
Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին նրա յիշատակը տօնում է Հոգեգալստեան տօնին յաջորդող չորրորդ երկուշաբթի օրը:
ԼԻԲԻԱՑԻ ՍՈՒՐԲ ԹԷՈՓԻԼՈՍ ՍԱՐԿԱՒԱԳԻ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆԸ
Գոչմամբ սրտից պաղատիմք առ վկայսդ Աստուծոյ,
Տարփական սիրով բաղձացեալ եւ հրաբորբոք հոգւով եռացեալ,
Ի ծունկս անկեալ, յերեսս թաւալեալ:
Արտասուաթոր դիմօք աղերսեալ. մաղթեցէք աշխարհի զխաղաղութիւն ըղձալի.
Եկեղեցւոյ բազմութիւն, ուղղութիւն եւ ի Տէր ամրութիւն:
Յոտս ի ծունկս անկեալ մաղթեմք՝ մեզ ողորմեսցուք,
Աստ մնալ անփորձ յաւէտ ի մեղաց կրից:
Եւ ի յարութեան աւուրն ընդ ձեզ պսակիլ.
Ընդ ձեզ միշտ երգել զփառս Սուրբ Երրորդութեանն.
Այժմ եւ յաւիտեանս օրհնել զպսակիչ սրբոցդ:
(Գանձարան)
Եկեղեցիների վկայագրերում բազում են Թէոփիլոս կամ Թէոփիլէ (որ թարգմանւում է աստուածասէր) անունով վկաները. կայ, որ եպիսկոպոս է, կայ, որ միայնակեաց է, կայ նաեւ, որ սարկաւագ է, կամ աշխարհական կարգից իշխան կամ զօրական: Այդ պատճառով դժուար է որոշել, թէ այս դէպքում նրանցից ում ենք յիշատակում սուրբ Անտոնինոսի հետ: Բայց քանի որ մեր «Յայսնաւուրք»-ում աւանդուած է լիբիացի Թէոփիլոս սարկաւագը, իսկ «Ճառընտիր»-ում առաջ է բերուած ոմն Թէոփիլոս անունով փառաւոր վկան՝ իր ընտանիքով հանդերձ, ապա կþառաջադրենք նրանց երկուսի պատմութիւնները:
Ըստ «Յայսմաւուրք»-ի՝ սուրբ վկայ Թէոփիլոսը Լիբիայից էր, ունէր սարկաւագութեան աստիճան եւ ապրել է Մաքսիմիանոս արքայի հալածանքների ժամանակ: Նա մի այր էր՝ իմաստուն եւ սթափ, ժուժկալ եւ պարկեշտ, հմուտ Սուրբ Գրքի աստուածային գիտութեան մէջ, որն ընթերցում էր համարձակ եւ քարոզում Քրիստոս Աստծուն՝ զօրացնելով հաւատացեալներին: Այդ պատճառով կռապաշտները բռնեցին նրան, նրա հետ նաեւ Հելադիոս կամ Էլլատիոս անունով աշխարհական կարգի մի քրիստոնեայի եւ նրանց կանգնեցրին բդեշխի առաջ՝ հարցաքննուելու, սակայն նրանք յայտնապէս խոստովանեցին Քրիստոսի ճշմարտութիւնը:
Բազում խոստումներից, սպառնալիքներից եւ հարուածներից յետոյ, երբ չկարողացան մտափոխել նրանց, երկաթէ քերիչներով քերեցին նրանց մարմինները, ապա հրով այրեցին թիկունքը, խանձակիզեցին երանելիների քերուած մարմինները եւ սուր խեցիներով ծակոտեցին նրանց գլուխները: Սուրբ Թէոփիլոսն իր նահատակակցի հետ աներկիւղ դաւանում ու քարոզում էր Աստուածորդուն եւ ճշմարիտ Աստծուն, Նրան, Ով ծնուեց սուրբ Կոյս Մարիամից եւ մկրտուեց Յովհաննէսի կողմից Յորդանան գետում: Եւ այսպէս, դժնի ու խիստ տանջանքներ կրելով, համբերեցին չարչարանքներին, չտկարացան Քրիստոսի հաւատի մէջ եւ ըստ ոմանց՝ ջարդուած անդամներով, եւ ըստ այլոց՝ հրի մէջ այրուելով, Աստուծոյ ձեռքն աւանդեցին իրենց հոգիները: Ըստ զանազան «Յայսմաւուրք»-ների՝ սուրբ Թէոփիլոսի մասին պատմեցինք այսքանը: Ժամն է լսել նաեւ Թէոփիլոս վկայի լիակատար պատմութիւնը՝ ըստ «Ճառինտիր»-ների եւ մեր հայրերի հաւաստի թարգմանութեան:
ՍՈՒՐԲ ԹԷՈՓԻԼՈՍԻ, ՆՐԱ ԿՆՈՋ՝ ՊԱՏՐՈՆԻԿԷԻ ԵՒ ՆՐԱ ՈՐԴՈՒ՝ ԴԱՄԱՂԻԱՅԻ ՎԿԱՅԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆԸ
Եւրոպայի Ասաւերիոս բդեշխը, որը հռոմէացի ինքնակալների կողմից իշխանութիւն էր ստացել հալածել քրիստոնեաներին, սպառազինուած սատանայի զէնքով եւ մոլորուած լինելով կռապաշտութեամբ, հարկադրում էր բոլորին կատարել նոյնը: Եւ մի օր, մինչ պաշտամունքի արարողութեան ժամանակ բոլոր հեթանոսները հաւաքուել էին զոհ մատուցելու, Կեսարիոս քրմապետն ասաց բդեշխին. «Թող ձերդ քաջութիւնը հրամայի, որ հաւաքեն բոլոր մոլորեցուցիչներին եւ քրիստոնեաներին, որպէսզի պաշտեն աստուածներին եւ զոհ մատուցեն, այլապէս թող պատիժ կրեն անհաւատների հետ»:
Բդեշխը հրամայեց, եւ բազմաթիւ զօրականներ գնացին, մտան եկեղեցի, գայլի պէս Քրիստոսի հօտից յափշտակեցին մի պարարտ «ոչխար»՝ Թէոփիլոս անունով ամուր հաւատով եւ արթուն մտքով մէկին, ու բերեցին իշխանի մօտ: Սուրբը գալիս էր ցնծութեամբ՝ ասես թագաւորական ճաշկերոյթի, եւ սաղմոսում էր՝ ասելով. «Տէ՛ր, ցո՛յց տուր ինձ Քո ճանապարհները, Քո շաւիղները սովորեցրո՛ւ ինձ եւ առաջնորդի՛ր ինձ Քո ճշմարտութեան մէջ» 1: Եւ երբ կանգնեց ատեանի առաջ, բդեշխը հարցրեց նրան. «Ո՞վ ես դու»: Թէոփիլոսը պատասխանեց. «Ես բարձրեալ Աստուծոյ անպիտան ծառան եմ, սակայն ազատ՝ ըստ մարմնի»: Բդեշխն ասաց. «Տեսնում եմ խոնարհ կեցուածքդ եւ պատւում եմ երեսիդ գեղեցկութիւնը: Խնայում եմ երիտասարդութիւնդ, որի համար քեզ խորհուրդ կը տամ զոհ մատուցել, որպէսզի սիրելի լինես թագաւորին եւ տիրես մեծ ունեցուածքի»: Թէոփիլոսն ասաց. «Դու ինձ չես համոզի ողոքիչ խօսքերով, ոչ էլ կարող ես որսալ թակարդ լարելով, որովհետեւ ես ունեմ մարգարէներ եւ առաքեալներ, որոնք պատուիրում են արդարութեամբ ծառայել կենդանի Աստծուն, իսկ դուք աստուածներ էք կոչում սուտանուն համր դեւերին»: Այնժամ բդեշխն ասաց. «Կախէ՛ք եւ քերէ՛ք դրա մարմինը»:
Մինչ քերում էին սուրբի մարմինը, նա բարձրաձայն աղօթում էր՝ ասելով. «Քրիստո՛ս, որ խաչուեցիր խաչափայտին եւ Քո մահուամբ վերացրիր մահը, լուսատուներին խաւարեցնելով՝ լուսաւորեցիր խաւարեալներին, անօրէններից երեսիդ թուք առար եւ Քո սուրբ թքով լուսաւորեցիր կոյրի աչքերը: Բացի՛ր իմ առջեւ Արքայութեան դուռը, որպէսզի մտնեմ նրանով եւ խոստովանեմ Քո սուրբ անունը, որովհետեւ Դու ես, որ փրկում ես Քեզ յուսացողներին»: Լսելով վկայի այս աղօթքը՝ մունետիկն աղաղակեց դահիճներին՝ «Մի՛ յապաղէք, այլ աւելացրէ՛ք դրա տանջանքները»: Այնժամ սուրբ նահատակի մարմինը քերեցին այնքան, որ երեւացին նրա բոլոր ոսկորները, իսկ սուրբը, արհամարհելով իր ցաւերը, աղօթում էր. «Աստուա՛ծ, որ երեւացիր Հրէաստանում, Քո մեծ գթութեամբ լսի՛ր ինձ եւ Քո փրկութեան ճշմարտութեամբ ապրեցրո՛ւ ինձ»: Ապա բդեշխն ասաց. «Շատ կախարդների եմ տանջել ու սպանել, բայց ո՛չ ես, ո՛չ իշխաններից որեւէ մէկը չենք տեսել այդպիսի համբերութիւն»: Ապա շարունակեց հեգնել սուրբին եւ ասել. «Երդւում եմ աստուածներով, որ տանջանքների միջոցով առաւել կը գեղեցկացնեմ քեզ: Արդ, մօտեցի՛ր, զո՛հ մատուցիր, որպէսզի քեզ հաշտեցնես աստուածների հետ»: Թէոփիլոսը հարցրեց. «Ո՞ր աստուածների»: Բդեշխը պատասխանեց. «Արամազդի, Ապոլոնի եւ մեծ Դիոնիսի (որ Բաքոսն է)»: Թէոփիլոսն ասաց. «Եւ դրանցից ո՞ր մէկը, որին աստուած ես կարծում, կարող է մէկին չարիք կամ բարիք անել»: Բդեշխը պատասխանեց. «Բոլորը»: Թէոփիլոսն ասաց. «Մոլորուած ես, ո՛վ բդեշխ, դրանք համր եւ կոյր կուռքեր են եւ չեն կարող որեւէ մէկին բարիք անել: Այդ պատճառով պէտք է փախչել նրանցից, որովհետեւ Աստուած ասել է. “Նրանց նման կը լինեն իրենց յուսացողները”:»: Բդեշխն ասաց. «Մի՛ հայհոյիր, այլ մօտեցի՛ր եւ զոհ մատուցի՛ր»: Թէոփիլոսն ասաց. «Ես չեմ հայհոյում Աստծուն, այլ հայհոյում եմ աղտեղի կուռքերին ու դեւերին: Եւ քանի որ ես քրիստոնեայ եմ, զոհ չեմ մատուցի, որպէսզի չմեռնեմ հոգով»:
Այնժամ բդեշխը հրամայեց հուր բորբոքել եւ նրան այրել: Սուրբին գցեցին հրի մէջ, իսկ նա խարոյկի մէջ կանգնած աղօթում էր. «Անյա՛ղթ Թագաւոր, անկողոպտելի Գա՛նձ, սուրբ Օրինադի՛ր, մարդասէր Փրկի՛չ, իմ Տէր Յիսուս Քրիստո՛ս, Դու Սուրբ Հոգուդ զօրութիւնն առաքեցիր հնոցի մէջ եղող երեք մանուկներին, որոնք մարդկանց առջեւ փառաւորեցին Քեզ, նրանց զօրութիւն շնորհեցիր եւ հովացրիր հնոցի բոցը: Գթութիւնների Աստուա՛ծ, մխիթարութիւնների Աստուա՛ծ, հայրերի Աստուա՛ծ, հիմա եւս օգնութեան ուղարկի՛ր Քո հրեշտակին եւ ցրի՛ր այս բոցը: Աստուա՛ծ, յաւիտեան կենդանի՛ է Քո սուրբ անունը»: Եւ երբ այս ասաց, բոցը ցրուեց, իսկ նա հնոցի մէջ փառաւորում էր Աստծուն: Բարկացած բդեշխը հրամայեց նրան բանտ տանել եւ գիշեր-ցերեկ խիստ հսկողութեամբ պահել, որպէսզի մեռնի սովից ու ծարաւից:
Եւ սուրբը ներքին բանտում սաղմոսներով ու օրհնութեամբ փառաւորում էր Աստծուն: Իսկ երանելու կինը՝ Պատրոնիկէն, փոքր մանկանը գրկած եկել կանգնել էր բանտի մուտքի մօտ եւ աղաչում էր բանտապետին, որ թոյլ տայ իրեն՝ մտնել սուրբի մօտ: Երբ բանտապետը կնոջ մասին տեղեկացրեց բդեշխին, թէ նա ունի փոքր մանուկ եւ կամենում է տեսնել ամուսնուն, բդեշխը հրամայեց թոյլատրել կնոջը, որպէսզի թերեւս վկան, տեսնելով կնոջն ու զաւակին, շարժուի գութը եւ ընդունի աստուածների պաշտամունքը: Սակայն բարեպաշտ կինը, ներս մտնելով եւ տեսնելով նահատակին, երեխային դրեց նրա առջեւ ու ասաց. «Տէ՛ր իմ, երկիւղի՛ր Աստծուց եւ հաստատուն մնա՛ խոստովանութեանդ մէջ: Յիշի՛ր արդար այրերին, որոնք կապուեցին յանուն Քրիստոսի եւ արժանացան անկողոպտելի գանձերի: Յիշի՛ր այն խօսքը, թէ ով Ինձ համար թողնի իր հօրն ու մօրը կամ կնոջը, երկնքի Արքայութեան ժառանգորդ կը լինի: Հաստատուն գնա՛ դէպի նահատակութիւն: Դու ինքդ աստուածասէր այր ես, ուստի թող որ ես էլ համարուեմ ամուսնուն սիրող ու հետեւող կին եւ ճանաչուեմ քրիստոսասէր անձանց կողմից: Արհամարհի՛ր ժամանակաւորը՝ առաջիկայ յաւիտենականի համար: Անցի՛ր խորխորատից դէպի բարձունք, ընտրի՛ր երկնաւորը եւ սիրելի դարձի՛ր Քրիստոսին: Երբ զինուորագրուես Քրիստոսի գնդին, ես այրի չեմ կոչուի, եւ երբ դասուես երկնաւոր Թագաւորի ընտրեալների շարքում, ոչ ոք ինձ չի քամահրի»:
Այս ասելով՝ վերցրեց մանկանը, մօտեցաւ հրաժեշտ տալու, բռնեց նրա ծնկներից եւ ասաց. «Քո այս կեանքը մի կարճ ժամանակ է, տէ՛ր իմ, իսկ աներեւոյթը՝ յաւիտենական»: Իսկ երանելին ասաց. «Օրհնեա՛լ է Աստուած: Թող Նա խաղաղութեամբ եւ ամուր պահի քո խորհուրդները»:
Եւ կինը, փառաւորելով Աստծուն, գնաց իր տուն: Բանտապետը փակեց դուռը եւ եկաւ ամէն բան պատմեց բդեշխին, իսկ սա, իմանալով, որ կինն ամուսնուն կերակուր չէր բերել, պատուիրեց խստութեամբ պահել սուրբին: Հինգ օր յետոյ հրամայեց նրան իր առջեւ բերել: Ճանապարհին սուրբն աղօթում էր՝ ասելով. «Տիրոջ աջը զօրութիւն գործեց, Տիրոջ աջը բարձրացրեց ինձ, եւ Տիրոջ աջը զօրութիւն գործեց: Չպիտի մեռնեմ, այլ պիտի ապրեմ եւ Տիրոջ գործերը պիտի պատմեմ 2: Տէրն է իմ օգնականը, եւ ես կը տեսնեմ իմ թշնամիների վախճանը 3: Պատրոնիկէն գնում էր նրա յետեւից եւ ասում. «Զօրացի՛ր սատանայի վրայ, տէ՛ր իմ, աւարտի՛ր քո ընթացքը, քանի դեռ մրցասպարէզում ես: Իբրեւ իր ամուսնուն սիրող ու հետեւող կին, ես կը գամ քո ճանապարհով, իսկ մեր ցանկալի որդեակին յանձնի՛ր քրիստոնեաներին, որովհետեւ ես եւս պատրաստւում եմ պատարագուել Աստծուն ու գալ քո յետեւից: Լաւ է քեզ հետ ժառանգել կեանքը, քան թէ մնալ աշխարհում՝ թշնամութեան մէջ»:
Երբ սուրբին բերեցին իշխանի առջեւ, բդեշխն ասաց նրան. «Զո՛հ մատուցիր Դիոնիսին»: Թէոփիլոսն պատասխանեց. «Զոհ չե՛մ մատուցի, որովհետեւ ես քրիստոնեայ եմ»: Բդեշխն ասաց. «Դու քրիստոնեայ չես, այլ՝ կախարդ, որի համար քեզ կորստեան կը մատնեմ՝ իբրեւ նրանցից մէկը»: Եւ հրամայեց հրապարակ բերել գազաններին ու երանելուն տանել այնտեղ, իսկ նրա կինն աղաղակեց ամբոխի մէջ եւ ասաց. «Թէոփիլէ՛, Քրիստոսի նահատա՛կ, յիշի՛ր Դանիէլին, եւ վայրի գազանները կը խաղաղուեն քեզ հետ»: Ամբոխը լսեց նրա ձայնը, եւ բոլոր երանի տուեցին նրան:
Նրա վրայ արձակեցին մի մեծ առիւծ, որը մռնչալով եկաւ նրա մօտ: Սուրբն սկսեց աղօթել՝ ասելով. «Քրիստո՛ս, Դու քաւութիւն ես տալիս մեղաւորներին, վերացնում ես սատանայի պատճառած վնասները եւ Քո Աստուածութիւնը յայտնում Քո սուրբերին: Ցոյց տուր Քո փառքը նաեւ ինձ՝ տառապեալիս, որպէսզի հասնեմ Նրան, Ում փափագում եմ»: Այս ասելուց յետոյ առիւծը հարձակուեց ու յօշոտեց նրան, եւ այդպէս երանելին հոգին աւանդեց Տիրոջ ձեռքը:
Երբ ամբոխը ցրուեց, երանելի Պատրոնիկէն վերցրեց նրա սուրբ մարմինը, դրեց տապանի մէջ եւ ասաց նրան. «Յանուն Յիսուս Քրիստոսի՝ խաղաղութեամբ ընդունիր եւ ինձ, քանզի շտապում եմ տեսնել Քրիստոսին, Ով պսակեց քեզ»: Երբ բդեշխն այս լսեց, հրամայեց նրան եւս բերել: Եւ երբ կանգնեցրին նրա առջեւ, ասաց նրան. «Դու տեսար եւ իմացար, որ քո ամուսնու ինքնահաւանութիւնն ու յամառութիւնը մահուան մատնեց իրեն, որովհետեւ չհնազանդուեց իմ հրամանին: Արդ, դու ոչ թէ որպէս կին, այլ որպէս այր մարդ՝ ցոյց տուր ինձ քո քաջութիւնը՝ զոհ մատուցելով աստուածներին, որպէսզի չմեռնես դժնի մահով»: Սուրբ Պատրոնիկէն պատասխանեց եւ ասաց. «Թէեւ մարմնովս կին եմ, սակայն խորհուրդներովս կանգնած եմ քո առջեւ իբրեւ այր: Ես պատրաստ եմ Աստուծոյ համար առաքինութեամբ յաղթել քո հնարքներին»: Այս լսելով՝ բդեշխը հրամայեց նրան նետել հրապարակ եւ նրա վրայ արձակել մի մատակ առիւծ: Եւ նա, գրկած իր մանկանը, մտաւ հրապարակ, նայեց երկինք ու ասաց. «Օրհնեա՛լ ես, Տէ՛ր Աստուած, որ ընդունեցիր Աբրահամի պատարագը, օրհնեցիր Իսահակին, փառաւորեցիր Յակոբին եւ առատապէս օրհնեցիր նրանց: Տէ՛ր, նայի՛ր Քո անարժան աղախնուն եւ պահի՛ր խաղաղութեամբ: Թող որ յանուն Քո սուրբ ծառայ Թէոփիլոսի՝ այս մանկիկը՝ Դամաղիան, եւս ընդունելի պատարագ լինի Քեզ համար»:
Մատակ առիւծը եկաւ, մօտեցաւ նրանց: Երանելի մանուկը, տեսնելով գազաններին, ժպտաց եւ ասաց. «Ճշմարտութիւնը երկնքում է՝ ճշմարիտ Հօր, ճշմարիտ Որդու եւ ճշմարիտ Սուրբ Հոգու մօտ. ամէն, ալէլուիա»: Եւ այսպէս, յօշոտուելով գազանի կողմից, սուրբ եւ երանելի Պատրոնիկէն մանկան հետ աւանդեց իր հոգին Հօր եւ Որդու եւ Սուրբ Հոգու անուան համար, Որին փառք եւ զօրութիւն յաւիտեանս. ամէն:
Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին նրան յիշատակում է Հոգեգալստեան տօնին յաջորդող չորրորդ երկուշաբթի օրը՝ սուրբ Անտոնինոսի, սուրբ Անիքտոսի եւ Փոտինոսի հետ:
ՍՈՒՐԲ ԱՆԻՔՏՈՍԻ ԵՒ ՓՈՏԻՆՈՍԻ ՎԿԱՅԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆԸ
Գոչմամբ սրտից պաղատիմք առ վկայսդ Աստուծոյ,
Տարփական սիրով բաղձացեալ եւ հրաբորբոք հոգւով եռացեալ,
Ի ծունկս անկեալ, յերեսս թաւալեալ:
Արտասուաթոր դիմօք աղերսեալ. մաղթեցէք աշխարհի զխաղաղութիւն ըղձալի.
Եկեղեցւոյ բազմութիւն, ուղղութիւն եւ ի Տէր ամրութիւն:
Յոտս ի ծունկս անկեալ մաղթեմք՝ մեզ ողորմեսցուք,
Աստ մնալ անփորձ յաւէտ ի մեղաց կրից:
Եւ ի յարութեան աւուրն ընդ ձեզ պսակիլ.
Ընդ ձեզ միշտ երգել զփառս Սուրբ Երրորդութեանն.
Այժմ եւ յաւիտեանս օրհնել զպսակիչ սրբոցդ:
(Գանձարան)
Դիոկղետիանոսի կողմից յարուցուած մեծ հալածանքների ժամանակ նահատակուած առաջին սուրբ վկաներից էին սուրբ Անիքտոսը (որ թարգմանւում է անյաղթ) ու Փոտինոսը (որ թարգմանւում է լուսաւոր) եւ գուցէ նրանք առաջինն էին, որ բոլորից աւելի առաջ ենթարկուեցին կապանքների ու չարչարանքների: Քանզի երբ Տիրոջ 302 կամ 303 թուականին առանձին վկաների մրցահանդէսներից յետոյ արքունի հրովարտակ ելաւ տիեզերատարած հալածանքների մասին, որն առաջինն ընթերցուեց Նիկոմիդիա քաղաքում, առաջամարտիկ նահատակներ հանդիսացան այս երկու վկաները, որոնք այդ քաղաքի երեւելի ու նշանաւոր քաղաքացիներ էին:
Նոյն օրը Դիոկղետիանոսը Նիկոմիդիայում ելաւ, հրապարակաւ նստեց մի բարձր գահին եւ սկսեց խրոխտ խօսքերով ահաբեկել քրիստոնեաներին: «Ով համարձակուի իր անձը քրիստոնեայ խոստովանել, — ասաց, — կամ յանձն չառնի զոհ մատուցել անմահ աստուածներին, կþենթարկուի մահապատժի»: Հրամայեց իսկոյն իր առջեւ պատրաստել տանջանքի զանազան գործիքներ ու սկսեց դրանցով սպառնալ քրիստոնեաներին, որի համար ամէն ոք սարսում եւ դողում էր մօտալուտ տանջանքների ահից:
Իսկ սուրբ Անիքտոսը, որն իշխանական քաղաքից էր, ազնուական տոհմից եւ ունէր կոմսութեան պատուելի տիտղոս, ատեանին մօտ գտնուելով եւ տեսնելով արքայի մեծամտութիւնն ու քրիստոնեաների երկիւղը, վառուեց աստուածային նախանձախնդրութեան հրով եւ, վերցնելով իր մերձաւոր ազգական սուրբ Փոտինոսին, մտաւ բազմամարդ ամբոխի մէջ, ճեղքեց իշխանների եւ զօրականների պատնէշը, կանգնեց թագաւորի առջեւ եւ բարձրաձայն ասաց. «Ահաւասիկ ես քրիստոնեայ եմ եւ պաշտում եմ Քրիստոս Աստծուն»: Եւ անվեհեր հոգով ունայնացնելով թագաւորի սպառնալիքների խրոխտանքը՝ սկսեց խօսել քրիստոնէութեան պանծալի ուսմունքի, ինչպէս նաեւ Աստուծոյ Բանի անսկիզբ եւ մշտնջենաւոր ծննդեան, վերջին ժամանակներում մարդկային ազգի փրկութեան համար Նրա մարդեղութեան եւ հրաշափառ տնօրինութեան մասին՝ գրաւելով բոլոր հաւաքուածների ուշադրութիւնը, որքան որ կարող էին լսել հեթանոսները: Յաւելեց նաեւ, որ պէտք է անարգել հեթանոսական սնոտի պաշտամունքները եւ մերժելով անուանապէս յանդիմանեց նրանց բոլոր երեւելի կուռքերին՝ մէկ առ մէկ առաջ բերելով նրանց տմարդի անարժան գործերը եւ անմիտ վարքը: «Եւ ինչպէ՞ս կարելի է, — ասաց, — նմաններին արարչական պաշտօն ընծայել ու նրանց աստուածներ կոչել»: Ապա կնքեց իր խօսքն՝ ասելով, թէ Քրիստոս է միայն ճշմարիտ Աստուած՝ Հօր եւ Ամենասուրբ Հոգու հետ:
Անիքտոսի այս խօսքերն ապշեցրին հեթանոսների բազմութեանը, եւ նրանցից շատերն ի վերուստ լուսաւորուելով՝ ընդունեցին եւ յայտնապէս հաւատացին Քրիստոսին: Այս տեսնելով՝ թագաւորը սաստիկ բարկացաւ եւ անասելի ցասման ներքոյ պատռեց իր օձիքն ու թագաւորական քղամիդը եւ զօրականներին հրամայեց իր առջեւից հեռացնել ու սրով կոտորել բոլոր նորահաւատներին, սակայն Ապլակիդոս ստրատելատն արգելեց՝ մեղմացնելով թագաւորի բարկութիւնը: Այդուհանդերձ թագաւորի անձայն, նշանացի հրամանով սուրբ Անիքտոսին արջառաջլերով ուժգին հարուածեցին այնքան, որ բացուեցին նրա ոսկորները: Ապա կապուած ձեռքերով եւ ոտքերով նրան նետեցին մի հսկայ ու զարհուրելի առիւծի առջեւ, որի դժնի տեսքից եւ ահագնաձայն մռնչիւնից Անիքտոսն այնքան վախեցաւ, որ նրա երեսից սկսեց քրտինք հոսել: Նա ամբողջ սրտով սկսեց աղօթել, եւ բարեխնամող Աստուծոյ ձեռնտւութեամբ ամեհի գազանը դարձաւ անմեղ գառից աւելի հեզ, եւ իր գորովահայեաց աչքերով, ասես թէ կարեկցելով տագնապող սուրբին, հեզիկ մօտեցաւ եւ իր աջ թաթով ու լեզուով մաքրեց սուրբի երեսի քրտինքը: Զօրացաւ սուրբ Անիքտոսը եւ, հրացած սքանչելիքից, փառք տուեց Աստծուն՝ օրհնելով Բարերարի ամենախնամ հովանավորութիւնը:
Եւ մինչ սուրբն աղօթում էր, դահիճները շարունակեցին տանջել նրան, եւ ահա այդ պահին մեծ շարժում եղաւ, որից աւիրուեց Հերակլէսի տաճարը, փշրուեց ու քանդուեց: Դրա հետ միաժամանակ փլուզուեցին նաեւ քաղաքի հիւսիսային կողմում գտնուող շատ տներ, եւ անհաւատներից շատերը մեռան այդ պատահարից: Այս բանից թագաւորը զայրացաւ, բայց եւ միաժամանակ վախեցաւ, որ յանկարծ այլ մեծամեծ աւերածութիւններ չլինեն: Ուստի իսկոյն հրաման տուեց սրով սպանել Անիքտոսին, սակայն երբ դահիճները հարուածելու համար սուսերը վեր բարձրացրին, նրանց ձեռքերը գօսացան:
Այնժամ այլ դահիճներ սուրբին կապեցին մի շիկացած անիւի վրայ, որից կրակէ կայծեր էին արձակւում, որպէսզի գլորուելիս ջարդուեն սուրբի ոսկորները եւ խանձուի նրա ամբողջ մարմինը: Սուրբը տանջանքների մէջ աղօթեց Աստծուն, եւ անմիջապէս արձակուեցին նրա կապանքները, անիւը մնաց անշարժելի, իսկ հուրը մարեց: Այնուհետեւ նրան գցեցին եռացող կաթսայի մէջ, եւ նոյն պահին կաթսան հովացաւ Աստուծոյ հրեշտակի ձեռքով, որ երեւաց սուրբին, եւ սուրբն անվնաս մնաց:
Այս տեսնելով՝ Դիոկղետիանոսը հայհոյեց կուռքերին եւ նզովեց աստուածներին: Ամբոխի միջից Փոտինոսը մօտեցաւ Անիքտոսին, ողջագուրեց նրան ու յանդիմանեց թագաւորին սնոտի մոլորութեան համար: Այնժամ բռնեցին նաեւ նրան, կապեցին եւ երկուսին էլ երկաթէ կապանքներով բանտ տարան: Ճանապարհին նրանց հանդիպեց սուրբ եպիսկոպոս Ղուկիանոսն իր աշակերտներով, որը եւս Քրիստոսին վկայելու համար կապուած էր Մաքսիմիանոսի հրամանով: Ողջոյն տալով միմեանց սուրբ համբոյրով եւ քաջալերելով նրանց հաստատուն մնալ Քրիստոսի հաւատի մէջ՝ սուրբ եպիսկոպոսն անցաւ գնաց:
Օրեր անց երանելիներին դուրս բերեցին բանտից եւ տարան ատեանի առաջ՝ հարցաքննութեան, սակայն տեսնելով, որ նրանք անսասան են իրենց հաւատի մէջ, դաժանօրէն քերեցին նրանց մարմինները եւ այրեցին: Եւ տեսնելով, որ նրանք չեն մեռնում այդ անագորոյն տանջանքներից, տարան հրապարակ ու այնտեղ քարկոծեցին նրանց այնքան, մինչեւ որ խոցոտուեցին նրանց մարմինները, սակայն Աստուծոյ զօրութեամբ անվնաս պահուեցին: Ապա նրանց կապեցին կատաղի երիվարներին, փայտեր անցկացրին նրանց ոտքերին, որպէսզի ընթացքի ժամանակ խեղուեն սուրբերի անդամները, բայց երիվարներն իսկոյն քարացան եւ կապուեցին, իսկ սուրբերի կապանքներն արձակուեցին:
Սրանից յետոյ թագաւորը հրամայեց սաստիկ գանահարել նրանց եւ հարուածներից առաջացած վէրքերին աղ լցնել: Ապա դարձեալ նրանց բանտ նետեցին, ուր մնացին երեք տարի՝ անխնամ վիճակում, սակայն նրանք ուրախութեամբ էին տանում բոլոր նեղութիւնները եւ գոհութեամբ փառաւորում էին Աստծուն:
Երեք տարի անց նրանց հանեցին բանտից եւ գցեցին սաստիկ տաք բաղնիքի մէջ, սակայն սուրբի աղօթքից քարերը պատռուեցին, սառը ջուր բխեց եւ հովացրեց բաղնիքը՝ այն դարձնելով ինչպէս մի ջրարբի պարտէզ եւ փափկութեան դրախտ: Այս ամէնից յետոյ մեծ հնոց բորբոքեցին եւ նրանց գցեցին հնոցի մէջ, իսկ նրանք սկսեցին երկար աղօթել՝ ասելով. «Գոհանում ենք Քեզնից եւ փառաւորում Քեզ, Տէր Յիսուս Քրիստո՛ս, Աստուծոյ Միածին Որդի՛, որ արժանացրեցիր մեզ գալու եւ Քեզ խոստովանելու այս մրցապայքարում: Դու, Տէ՛ր, որ Քո անարատ բազուկները տարածեցիր խաչափայտի վրայ եւ սպանեցիր հակառակորդ թշնամուն ու մեր հոգիների ոսոխին, մի՛ անտեսիր Քո մեղաւոր եւ անպիտան ծառաներին, այլ ընդունի՛ր մեր հոգիները եւ դասի՛ր մեզ Քո սուրբերի հետ: Քո խաղաղութիւնը շնորհի՛ր աշխարհին եւ տո՛ւր, որ բոլոր նրանք, ովքեր հեռու են Քեզնից, ճանաչեն Քեզ, Քո ամենասուրբ Հօրը եւ մեր Աստծուն ու Քո կենդանարար Սուրբ Հոգուն, որպէսզի նրանք եւս հասնեն փրկութեան՝ ազատուելով սկզբնաչար բանսարկուի պատրանքներից եւ մեզ հետ փառաւորեն Քեզ, որ յաւիտեան օրհնեալ ես ու փառաւորեալ»: Աղօթքն աւարտելուց յետոյ ասացին «ամէն» եւ իրենց հոգիներն աւանդեցին առ Աստուած Տիրոջ 305 կամ 306 թուականի օգոստոսի տասներկուսին:
Իսկ նրանց մարմինները, որ ասես կենդանի էին, վեց ժամ մնացին հրի բովի մէջ, եւ ապա արքունի սպասաւորները երկաթէ եռաժանիներով դուրս բերեցին նրանց մարմինները: Նրանց ազգականները գալով տեսան, որ նրանք անվնաս են պահուել հրի մէջ, եւ նրանց գլխի մազն անգամ չէր այրուել: Սպասաւորներին ինչքեր տալով՝ վերցրին նրանց մարմինները եւ տարան ու մեծ պատուով թաղեցին: Եւ բոլոր նրանք, ովքեր սուրբերի խօսքով հաւատացել էին Քրիստոսին, գնացին եւ համարձակութեամբ աղաղակեցին, թէ իրենք քրիստոնեայ են եւ հաւատում են Քրիստոս Աստծուն: Նրանց անմիջապէս գցեցին հնոցի մէջ, որը լցուեց նրանց բազմութեամբ, եւ այդպէս բանաւոր ողջակէզները մինչեւ իրենց հոգիներն աւանդելը Քրիստոսի սիրոյ համար ուրախութեամբ օրհնեցին Աստծուն:
Որոշ ժամանակ անց Դուղկիտիոս քորեպիսկոպոսը գտաւ սուրբերի մարմինները եւ նրանց ամփոփեց վկայարաններում: Սուրբ վկաների անունով վկայարաններ շինուեցին նաեւ Կոստանդնուպօլսում եւ այլեւայլ տեղերում: Նրանցից մէկը գտնւում էր Էգեական ծովում գտնուող Դափնոսիոս կղզում, որ կար Սամոս եւ Լեսբիոս կղզիների միջեւ, որտեղ բժշկութեան երեւելի նշաններ էին կատարւում: Ամէն տարի երանելիների յիշատակի օրն այնտեղ էր ընթանում հաւատացեալների խուռն բազմութիւնը:
Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին նրանց յիշատակը տօնում է Հոգեգալստեան տօնին յաջորդող չորրորդ երկուշաբթի օրը՝ սուրբ Անտոնինոսի եւ սուրբ Թէոփիլոսի հետ:
Վերցված է ՝ https://shavigh.am/ Կայխից
