Ս.Գրիգոր Տաթեւացի. Քարոզ Բուն Բարեկենդանի մասին

ՔԱՐՈԶ ԲՈՒՆ ԲԱՐԵԿԵՆԴԱՆԻ ՄԱՍԻՆ` ԸՍՏ
ԴԱՒԻԹ ՄԱՐԳԱՐԷԻ ԱՅՆ ԽՕՍՔԻ, ՈՐՆ ԱՍՈՒՄ
Է. «ՄԱՐԴԸ ՊԱՏՈՒԻ ՄԷՋ ԷՐ ԵՒ ՉԻՄԱՑԱՒ, ՀԱՒԱՍԱՐՈՒԵՑ ԱՆԲԱՆ ԱՆԱՍՈՒՆՆԵՐԻՆ ԵՒ ՆՄԱՆՈՒԵՑ ՆՐԱՆՑ» [ՍԱՂՄ. ԽԸ. 11]

   Նախ տեսնենք, թէ որն էր մարդու պատիւը, եւ ինչ է նշանակում անասուններին նմանուելը:

   Մարդն իր արարումից սկսած բազում եւ զանազան պատիւներ ունի:

   Առաջին. նա թագաւոր եւ իշխան եղաւ բոլոր տեսանելի արարածների վրայ, եւ նրա համար եղան երկինքն ու երկիրը, բոյսերն ու կենդանիները, ինչպէս Սուրբ Գիրքն է ասում. «Ամէն ինչ դրիր նրա ոտքերի ներքոյ՝ ոչխար, արջառ եւ ամէն ինչ, նաեւ վայրի երէ, երկնքի թռչուններ, ծովի ձկներ, որ շրջում են ծովերի հոսանքներում» 1:  Քանզի բոլոր արարածները մարդու սպասաւորներն ու ծառաներն են. ոմանք որպէս լծկան, ոմանք որպէս բեռնակիր, ոմանք էլ՝ այլեւայլ կարիքների համար, իսկ մարդը որեւէ մէկի ծառայ չէ, այլ ազատ է եւ ինքնիշխան:

   Սա ցոյց է տալիս՝

   Նախ. մարդու կազմուածքը, որն ուղղուած է դէպի վեր եւ ոչ թէ ինչ­որ մէկին հնազանդ` կորագլուխ անասունների նման:

   Երկրորդ. մարդն իր մէջ կրում է բոլոր արարածների հետ նմանութիւնը. նա գոյութիւն է ինչպէս անշունչ արարածները, աճում է ինչպէս տնկիները, զգում է ինչպէս կենդանիները, իմանում է ինչպէս հրեշտակները: Այդ պատճառով մարդը երկրի վրայ փոքր եւ կենդանի աշխարհ է կոչւում:

   Երրորդ. մարդու համար պատիւ է այն, որ Աստուած նախ խորհեց, թէ նա ինչ եւ ինչպիսին լինի, ում վրայ իշխի, ում պատկերն ունենայ  եւ ապա ստեղծեց մարդուն: ինչպէս որ ասում է. «Մարդ ստեղծենք մեր կերպարանքով ու նմանութեամբ, նա թող իշխի ծովի ձկների, երկնքի թռչունների, ողջ երկրի անասունների եւ երկրի վրայ սողացող բոլոր սողունների վրայ» 2: Ո՜հ, մեծասքանչ հիացմունք. երկինքը, երկիրը եւ ծովերը, արեգակը, լուսինը եւ աստղերը արարուեցին առանց խորհուրդ անելու, մինչդեռ մարդու մասին նախապէս խորհում է Աստուած եւ Նրա խորհելով մարդը կար իր լինելիութիւնից առաջ:

   Չորրորդ. բոլոր արարածների համար ասաց, եւ եղան, հրամայեց, եւ հաստատուեցին, իսկ մարդուն Իր ձեռքով արարեց, ինչպէս որ ասում է. «Տէր Աստուած մարդուն ստեղծեց երկրի հողից» 3, որը խորհրդանշում է մարդու հանդէպ առաւել հոգածութիւնը:

   Հինգերորդ. ինչպէս որ երբ մի մեծահարուստ կամենում է պատուել մէկին, նախ պատրաստում է կերակուրներ եւ ըմպելիքներ, տեղ ու զարդարանքներ, ապա պատուով հրաւիրում է նրան, նոյնպէս էլ մեծահարուստ Աստուած նախ պատրաստեց ամէնը, ինչ անհրաժեշտ է մարդուն` զանազան կերակուրներ եւ ըմպելիքներ, երկինքը՝ որպէս առաստաղ, երկիրը՝ որպէս յատակ, լուսատուները՝ որպէս ճրագ, գեղաձայն թռչունները` որպէս երգեցողութիւն, բազմապատիկ տնկիներով Դրախտը՝ որպէս գահ: Եւ ապա պատուով մեծարեց մարդուն, որպէսզի մարդն ի բնէ ոչ թէ ունայն եւ աղքատիկ, այլ առատ եւ լի բարիքներով լինի:

   Վեցերորդ. մարդը ամբողջ աշխարհի կապն ու լրումը եղաւ, քանզի նրանից առաջ եղած իմանալի եւ զգալի գոյութիւնները, որոնք հեռու էին միմեանցից եւ բաժանուած ընդարձակ անջրպետով, ժողովուեցին մի էութեան` մարդու հոգու եւ մարմնի կազմուածքի մէջ, որով ցոյց տրուեց, թէ մի է ամբողջ աշխարհը` ստեղծուած մի Արարչի կողմից:

   Եօթերորդ. անմարմինները զուրկ են մարմնաւոր, իսկ մարմնաւորները անմարմին բարիքներից: Սակայն Աստուած մարդուն պատուեց եւ նրան հաղորդ դարձրեց երկու բարիքներին, քանզի ինչ որ ունէր, տուեց ու չնախանձեց` չխնայելով նաեւ մարմնաւոր բարիքները: Սա է մարդուն կրկնակի պատուելը:

   Ութերորդ. մարդուն զարդարեց առաքինութեամբ, որպէսզի նրան պսակներ տայ ոչ միայն Իր տուած առաքինութիւնների համար, այլեւ` ըստ վարձքի: Քանզի հրեշտակները չեն կարող աւելացնել եւ ոչ էլ նուազեցնել իրենց գոյացական վարձքը, իսկ մարդը կարող է աճել՝ աւելացնելով առաքինութիւնները:

   Իններորդ. մարդը երկու պատիւ առաւել ունի, քան այլ արարածները, որոնք են մեղքերի թողութիւնը եւ կեանքի յարութիւնը:  Եւ այստեղ հոգին մարմնի, իսկ մարմինը հոգու շնորհիւ է վարձք ունենում, քանզի մարմնի պատճառով ենք մեղքերի թողութիւն ստանում, իսկ հրեշտակներն այդ չեն կարող ունենալ, որովհետեւ մեղքի ենթակայ մարմին չունեն: Եւ քանի որ մենք անմահ հոգի ունենք, նաեւ մարմնով յարութեանն ենք արժանանում, որն այլ կենդանիները չունեն:

   Տասներորդ. մարդն Արարչի պատկերով ստեղծուեց, որը գերագոյնն է բոլոր պատիւներից, ինչպէս որ գրուած է. «Աստուած մարդուն ստեղծեց Իր պատկերով» 4, այսինքն` մտքով, խօսքով, անձնիշխանութեամբ, սրբութեամբ, բարութեամբ եւ այլնով ու նրան դրեց անապական վայրում` Ադենի (Եդեմի) Դրախտում: Պատուելով Իր պատկերին` նրան զարդարեց լուսեղէն զգեստով եւ անմահ կեանքով, ինչպէս որ գրուած է. «Մարդը պատիւ ունէր եւ չհասկացաւ, հաւասարուեց անբան անասուններին ու նմանուեց նրանց» 5: Սակայն մարդը, որ Արարչի պատկերին խառնուած ունէր հողեղէնի պատկերը, քանզի ինչպէս գրուած է. «Արու եւ էգ ստեղծեց նրանց», զրկուեց իր պատուից եւ նմանուեց անասուններին: Մինչդեռ Քրիստոսի համար չկայ արու եւ էգ, ասում է առաքեալը, որից հետեւում է, որ մարդը նման չէ Աստծուն: Իսկ թէ ինչու Աստուած արու եւ էգ ստեղծեց նրանց, այս մասին վարդապետները հինգ պատճառ են նշում:

   Նախ. որպէսզի պատկերը տարբերուի իր նախատիպից, քանզի ամբողջովին նմանը դա նոյնն է:

   Երկրորդ. որովհետեւ կամեցաւ, որ մարդը հոգեւոր բարիքի հետ նաեւ մարմնաւորը վայելի:

   Երրորդ. որպէսզի որ միայն ձրիաբար, այլեւ մարմնի առաքինութեամբ արժանանայ պարգեւների, ինչպէս որ արդէն ասացինք:

   Չորրորդ. որովհետեւ կամեցաւ, որ մարդիկ այսպէս բազմանան, քանզի երբ նրանք ընկան հրեշտակային կեանքից, բազմացան կենդանիների նման:

   Հինգերորդ. մարդկանց փրկութեան համար, որը եղաւ Փրկչի մարդեղութեամբ: Այդ պատճառով մարմինը միաւորեց հոգու հետ եւ դրեց միջասահման վայրում` Դրախտում, որպէսզի ապրի միջասահման կեանքով, այսինքն` դրեց մահուան եւ անմահութեան միջեւ, որպէսզի մարդն իր անձնիշխան կամքով ինչ որ ընտրի, այն էլ ստանայ` մահ կամ անմահութիւն:

   Եւ նրա առջեւ դրեց բոլոր ծառերը, որոնք պարունակում էին բոլոր բարիքների եւ երանութիւնների ամբողջութիւնը, որպէսզի մարդը նրանցով միշտ մնար անմահութեան մէջ: Այս է մեր առաջին եւ սկզբնական կեանքը, որը կորցրինք, սակայն պիտի ստանանք յարութեան ժամանակ: Նաեւ Աստուած արգելեց մօտենալ բարու եւ չարի գիտութեան ծառից, որպէսզի չմեռնէին, բայց մարդը թողեց անմահ կեանքը, ընդունեց  օձի  պատրանքները  եւ  հեշտանալով զգայարաններով` կորցրեց աստուածային պատկերը, որ ունէր: Այսպէս, պատուելով անասնականը, հաւասարուեց անբան անասուններին ու նմանուեց նրանց ուտելով, բարկութեամբ, ցանկութեամբ եւ այլնով:

   Այստեղ երեք հարց է ծագում: Նախ՝ ինչու բարկանալն ու ցանկանալը մեզ համար մեղք է, իսկ կենդանիների համար՝ ոչ: Երկրորդ՝ ինչո՞ւ ենք առաւել հեշտութեամբ մեղք գործում, քան բարին: Երրորդ՝ ի՞նչ պատճառով ենք մեղք գործում:

   Տեսնենք առաջինը, թէ ինչո՞ւ անբան կենդանիների համար բարկութիւնը, ցանկութիւնը եւ այլնը բնական են համարւում, իսկ մեզ համար՝ ախտ եւ մեղք:

   Ասենք, որ սրանք անբան կենդանիների համար ոչ միայն բնական են, այլեւ նրանց պահպանիչ են: Քանզի գիշատիչ գազանները գոյատեւում սրտմտութեամբ են, բազմածին կենդանիները բազմանում են ցանկութեամբ, նապաստակներն ու բոլոր տկար կենդանիները հզօրոներից փրկւում են երկչոտութեամբ, խոշոր կենդանիները գոյատեւում են որկրամոլութեամբ եւ ոչխարը գայլից փրկւում է ատելութեամբ, խրորտութիւնը պատուական է դարձնում ձիուն եւ այլն: Եւ սակայն այս ամէնը, որ նրանց համար պահպանիչ գործօն են, մեզ համար կորստալի են եւ մեղք, որովհետեւ այս ախտերը նրանց մօտ չափաւոր են, իսկ մարդու մօտ՝ առաւել եւ անչափ: Սրա պատճառը մեր միտքն է, քանզի ինչպէս որ մշակը բազմաբեղուն սերմ է աճեցնում, այսպէս էլ միտքը, չարը խորհելով, մեր մէջ աւելացնում է այս ախտերը: Դա երեւում է ինչպէս բարկանալիս, երբ միտքը մշակ լինելով՝ բարկութեանը ոխ, քէն եւ նախանձ է աւելացնում: Նոյն կերպ ցանկութեանը միշտ շնութիւն եւ պոռնկութիւն է աւելացնում, մինչդեռ անասուններն իրենց ժամանակին են խառնակւում, ինչպէս որ որկրամոլութիւնն է զանազան կերակուրներ եւ ըմպելիներ յօրինում: Այդ պատճառով սրանք մեզ համար ախտ եւ մեղք են կոչւում:

   Երկրորդ. քանզի այս բաները կենդանիները գործում են ըստ բնական կարգի, իսկ մենք անբնական ենք դարձնում: Ինչպէս որ անպտուղ հողը ոչնչացնում է բարի սերմերը եւ փուշ աճեցնում, այնպէս էլ մենք Աստուծոյ տուած բարի սերմերը դէպի չարն ենք փոխարկում: Այսպէս բարկութիւնը, որ բարի է ընդդէմ չարի, փոխարկում ենք ընդդէմ բարու եւ կամ ցանկութիւնը, որ ունենք դէպի բարին, փոխում ենք եւ ցանկանում չարը, այդպէս էլ խոհեմութիւնը վերածում ենք չար խորհուրդների եւ խորամանկութեան: Սէրը, որ պէտք է տածենք առ Աստուած, դարձնում ենք դէպի երկրաւորը եւ մեղքը: Պէտք էր ատել մեղքը, բայց ատում ենք արդարութիւնը: Պէտք էր խրոխտ լինել ընդդէմ չարի եւ չհնազանդուել, բայց անհնազանդ ենք Աստուծոյ օրէնքներին եւ հպարտանում ենք ընկերոջ հանդէպ: Անարգում ենք հոգուն, որն Աստուծոյ պատկերն է, եւ պատւում ենք մարմինը, որն անասունի պատկերն է, ինչպէս որ ասում է. «Մարդը պատիւ ունէր եւ չհասկացաւ, հաւասարուեց անբան անասուններին ու նմանուեց նրանց» 6: Մարդն իր մէջ ունի այս երկու պատկերները` աստուածային պատկերը եւ անասնական պատկերը, եւ նրանց կառավարը միտքն է, որը գեղեցկացնում է այն պատկերը, որը կամենում է: Սրբութեամբ եւ առաքինութեամբ մեր մէջ գեղեցկանում է աստուածային պատկերը, իսկ մեղքեր գործելով` այն աղաւաղւում է եւ անհետանում: Ինչպէս որ կեղտոտ հայելին չի արտացոլում մարդու պատկերը, բայց երբ սրբւում ենք մեղքերից, նոյն պահին պայծառանում է մեր մէջ աստուածային պատկերը, ինչպէս մաքուր հայելու մէջ` մարդու պատկերը:

   Հարցում:   Ինչո՞ւ   է   մարդու   համար   առաւել դիւրին հակուել դէպի մեղքը, քան` դէպի առաքինութիւնները:

   Ասում ենք` չորս պատճառով:

   Նախ. մեղքը ծանր է, եւ մարմինը եւս ծանր է ու վայրաքարշ, որի համար նրանք միաբանուելով՝ հոգուն իրենց հետ դէպի վայր են ձգում, ինչպէս որ լերան բարձունքից քարն է հեշտութեամբ ցած ընկնում: Իսկ առաքինութիւնն ու միտքը թէպէտ թեթեւ են, սակայն նիգի պէս կապուած են մարդու հետ եւ մարդուն դժուարութեամբ են տանում իրենց հետեւից, ինչպէս երկանաքարը լերան գլուխ բարձրացնելիս:

   Երկրորդ. մեր զգայարաններն ունեն անասնական պատկերը, որի պատճառով հեշտութեամբ են բռնւում մեղքերի փափկութեան մէջ` իրենց հետեւից տանելով մտքին եւ խորհուրդներին:

   Երրորդ. մարդու մարմնաւոր փափկութիւններն իր առջեւ են, եւ առձեռն պատրաստ ունի, իսկ հոգեւորը հեռւում է տեսնում, որի համար էլ դանդաղում է այդ գործերում:

   Չորրորդ. ծննդեան օրից մարդը սովոր եւ ընտելացած է աշխարհի փափկութիւնների մէջ, իսկ հոգեւորի մէջ՝ անընտել:

   Հարցում: Ո՞րն է մեղք գործելու պատճառը:

   Եկեղեցու սուրբ վարդապետներն ասում են, թէ մարդը մեղք է գործում երեք պատճառով.

   Նախ՝ չար ունակութեան, երկրորդ՝ չար սովորութեան, երրորդ՝ տգիտութեան պատճառով:

   Չար ունակութիւնը լինում է ըստ մեր մարմնի խառնուածքի, քանզի տարրերի աւելցուկը կամ պակասութիւնը մեղք է առաջացնում մեր մէջ: Այսպէս. դառնամաղձոտները բարկացկոտ են, քանզի դառը մաղձը հրեղէն տարրն է, իսկ արեան խոնաւ եւ ջերմ աւշային խառնուածք ունեցողները՝ երկրաքարշ են ու ցանկասէր: Սեւ մաղձ ունեցողները ծոյլ են եւ տրտմակեաց, իսկ ում մօտ առաւել է օդի տարրը, նա թեթւամիտ է, անհամբեր եւ հպարտ:

   Երկրորդ. չար սովորութիւնն այն է, երբ մէկը մանկուց ապրում է վատ միջավայրում, չար ընկերներից չար գործեր է սովորում եւ դա սովորոյթ դարձրած` անխտիր մեղքեր է գործում: Եւ ինչպէս իմաստուններն են ասում` երկար ժամանակների սովորոյթը յաւելեալ բնութիւն է լինում:

   Երկրորդ` տգիտութիւնն այն է, երբ չեն կարդում Սուրբ Գիրքը եւ Սուրբ Հայրերի խրատները, չգիտեն օրէնքները, եւ այդպէս չարը իբրեւ բարի են գործում: Բարու մէջ կան զանազանութիւններ, որովհետեւ կայ բարի, որն իսկապէս եւ զուտ բարի է` ինչպէս Աստուած, Արքայութիւնը եւ առաքինութեան գործերը, որոնցով նմանւում ենք զուտ Բարի Աստծուն: Եւ կայ, որ արտաքուստ բարի է թւում, սակայն ներքուստ չար է, ինչպէս մարմնաւոր փափկութիւնները, արծաթասիրութիւնը, պոռնկութիւնը եւ այլն: Սրանք բարիով կերպարանուած չար գործեր են: Եթէ չարը երեւայ ինչպէս որ կայ, ոչ ոք չի գործի, որովհետեւ չարը փախչելի է բոլորի համար, այլ այն պճնուած է բարիով, որը ցանկալի է ամէնքին: Այդ պատճառով առերեւոյթ բարին ցանկացողները բռնւում են ծածկուած չարից, ինչպէս թռչունն է բռնւում որոգայթով, կամ ձուկը՝ կարթով: Քանզի արծաթասէրին արծաթի գոյնն է պատրում, պոռնկին՝ հեշտութիւնը, գողին՝ ունեցուածքի շահը: Եւ սրանցով մեղանչելուց յետոյ, բոլորը մեղքով մահուան են մատնւում, ինչպէս որ Աստուած ասաց նախաստեղծներին. «այն օրը, երբ ուտէք դրանից, մահկանացու կը դառնաք» 7: Քանզի սա է մեր հոգիների դրախտում բարու եւ չարի գիտութեան ծառը, այսինքն մեր միտքը, որի մէջ խառնուած են բարին եւ չարը, չի կարողանում զանազանել, թէ որն է իսկապէս բարին, եւ որը` կերպարանուածը:

   Պտուղը չար գործն է՝ ծնուած չար խորհուրդներից: Խրատարու օձը բանսարկուն է, որը խաբում է մեզ: Իսկ պտղի գեղեցկութիւնն այն է, որ մեղքը հաճոյք է պատճառում մեր  զգայարաններին, բայց երբ գործում ենք, դատապարտւում ենք մահուան: Քանզի ինչպէս որ մեղրն են խառնում մահաբեր թոյնին, այդպէս էլ սատանան մեղքերի մահադեղին քաղցրութիւն է խառնում` ինչպէս այն ժամանակ Ադամին, այժմ էլ` մեզ: Ինչպէս որ Ադամը զրկուեց Դրախտի անմահական կեանքից եւ Աստուծոյ տեսութիւնից, այդպէս էլ ամէն ոք մեղքի պատճառով զրկւում է Արքայութիւնից եւ Աստուծոյ տեսութիւնից: Ինչպէս որ Ադամը անիծուած երկիր ընկաւ եւ դատապարտուեց մահուան, այնպէս էլ մեղաւորն է ընկնում անիծուած երկիր, որը դժոխքն է, ինչպէս որ ասում է. «Անիծեալնե՛ր, գնացէ՛ք ինձնից յաւիտենական կրակը» 8: Ինչպէս որ երբ Ադամը կերաւ պտղից, նոյն ժամին ընկաւ մահուան իշխանութեան տակ, թէպէտ ապրեց ինը հարիւր երեսուն տարի եւ ապա մեռաւ, այդպէս էլ մեղաւորները մեղք գործելուն պէս ընկնում են մահուան եւ դժոխքի իշխանութեան ներքոյ, թէպէտ բազում ժամանակներ անց Վախճանի օրն է դժոխք մտնելու:

   Երբ Դատաստանի օրը քննութիւն լինի, ինչպէս Ադամին եղաւ, մեղաւորները կ՚անիծուեն, ինչպէս Ադամը, դժոխքի երկունքն ու ցաւը կը պատեն նրանց, ինչպէս Եւային: Եւ այնժամ կը դատապարտուի բանսարկու օձը` նետուելով յաւիտենական հուրը, որովհետեւ մեղքերին հետեւում է դատաստանը, իսկ դատաստանին` պատիժը:  Դատաստանը լինելու է Վերջին օրը, քանզի Տէրը հաստատեց մի օր, որում դատելու է բոլորին, որտեղ դատաւորն է Քրիստոս: Երբ Նա գայ սուրբ հրեշտակների հետ, այնժամ կը բաժանի գառներին այծերից, այսինքն արդարներին մեղաւորներից: Այնժամ չարերին կը հատուցի տանջանքներ, իսկ արդարներին՝ փառք, ըստ այն խօսքի, թէ՝ ովքեր բարիք են գործել, յարութիւն կ՚առնեն յաւիտենական կեանքի համար, իսկ ովքեր չարիք՝ դատապարտութիւն: Եւ դարձեալ՝ «Մենք բոլորս Քրիստոսի ատեանի առաջ պիտի ներկայանանք, որպէսզի իւրաքանչիւրն ստանայ, ինչ որ արել է աւելի առաջ իր մարմնով՝ թէ՛ բարի և թէ՛ չար» 9: Եւ այս ամէնը պիտի լինի Վերջին օրը:

   Բայց դառնանք մեր առաջին խօսքին, թէ չար գործերը տգիտութեան պատճառով ենք գործում, իսկ անկիրթ ու տգէտ մտքով չենք կարող տարբերել միմեանց խառնուած չարն ու բարին: Նաեւ` զանազանել չի կարող այն միտքը, որը խառնուած է զգայարաններին, որովհետեւ անվարժ եւ բնական լոյս ունեցող միտքը չունի շնորհների լոյսը եւ ոչ էլ` Սուրբ Գրքով կրթութեան լոյսը: Եւ այն միտքը, որը խառնուած է զգայարանների հետ, խաբւում է նրանց կողմից: Ահա այս պատճառներով միտքը չի կարող ընտրել լաւը վատթարից: Իսկ այն միտքը, որն ունի շնորհների լոյսը եւ Սուրբ Գրքով կրթութեամբ լոյսը, եւ նաեւ` երբ տեսական միտքը անխառն է լինում զգայարաններին, նա կարող է ընտրել եւ տարբերել կերպարանուած բարին եւ ճշմարիտ բարին, որոնք զանազանւում են միմեանցից տասը կերպով:

   Նախ. կերպարանուած բարին ունի բարի անուն, սակայն ոչ ճշմարտապէս: Իսկ ինչպէս իմաստասէրներն են ասում, ճշմարիտ բարին այն է, երբ խօսքն ու գործը միակցորդ են իրար:

   Երկրորդ. կերպարանուած բարու սկիզբը բարի է, իսկ վերջը` չար: Իսկ ճշմարիտ բարին այն է, երբ սկիզբն ու վերջը բարի են լինում:

   Երրորդ. ճշմարիտ բարին լինում է մի տեսակ, իսկ բարու պիտակ ունեցողը լինում է բազմազան եւ խառնակ:

   Չորրորդ. կերպարանուած բարին արտաքուստ բարի է եւ ներքուստ` չար, իսկ ճշմարիտ բարին բարի է թէ՛ ներքուստ, թէ՛ արտաքուստ:

   Հինգերորդ. կերպարանուած բարին բարի է մարմնի համար եւ հոգու համար` չար, իսկ ճշմարիտ բարին բարի է թէ՛ հոգու, թէ՛ մարմնի համար:

   Վեցերորդ. կերպարանուած բարին բարի է այս կեանքի համար և այն կեանքի համար` չար, իսկ ճշմարիտ բարին բարի է երկու կեանքերի համար:

   Եօթերորդ. կերպարանուած բարին բարի է այս կեանքի համար և չար մահուան ժամին, իսկ զուտ բարին բարի է թէ՛ կեանքի, թէ՛ մահուան ժամանակ:

   Ութերորդ. կերպարանուած բարին բարի է միառժամանակ եւ չար է յաւիտեան, իսկ ճշմարիտ բարին բարի է յաւիտեան:

   Իններորդ. կերպարանուած բարին փոփոխական բարի է, իսկ ճշմարիտ բարին` անփոփոխ:

   Տասներորդ. կերպարանուած, մարմնաւոր բարիով հաղորդ ենք լինում սատանային եւ դժոխքին, իսկ ճշմարիտ, հոգեւոր բարիով հաղորդ ենք լինում Աստծուն` Անստեղծին եւ զուտ բարուն եւ լինում Արքայութեան ժառանգորդներ: Այս տարբերութիւնները շատերը չգիտեն, որի համար էլ կերպարանուած բարին գործում են իբրեւ իսկապէս բարի, որը մեղք է եւ չարիք:

   Մարդը մեղք է գործում երեք՝ չար սովորութեան, չար ունակութեան եւ տգիտութեան պատճառով, եւ այս երեքի համար կայ բժշկութիւն:

   Չար սովորութիւնը բժշկւում է բարի սովորութեամբ, բարենպաստ տեղում բարի մարդկանց հետ բնակուելով, որովհետեւ մարգարէն ասում է. «Սուրբի հետ սուրբ կը լինես, Տէ՛ր, անարատ մարդու հետ՝ անարատ» 10: Այսինքն` ինչպէս որ անձնիշխան կամքով սովորեցինք չարը, սովորենք նաեւ բարին:

   Տգիտութիւնը բժշկւում է գիտութեամբ, Սուրբ Գիրք ուսանելով եւ Սուրբ Հայրերի խրատներ կարդալով: Այդպէս Աստուծոյ պատուիրաններն ու կանոններն իմանալով` կարող ենք տարբերել չարն ու բարին:

   Իսկ չար ունակութիւնը բժշկւում է մարմնի տքնութեամբ եւ չարչարանքներով: Այդ պատճառով, երբ պահեցողութեամբ հրաժարւում ենք կերակուրներից եւ ըմպելիքներից, իսկ տքնութեամբ ու աղօթքներով չարչարում ենք մարմինը, ազատւում ենք չար ունակութեան խառնուածքից, որը մեզ դէպի մեղքն է տանում: Սրբուելով մեղքերից` մեր մէջ վերստին պայծառանում է Աստուծոյ պատկերը, որ ունէինք ի սկզբանէ` նախքան Դրախտում մեղանչելը: Ապա ուրեմն, ճնշե՛նք մարմինները, ամրանա՛նք պահքով, աղօթե՛նք ստէպ­ստէպ, հեռացնե՛նք սրտերից չարութիւնը, սիրե՛նք միմեանց սուրբ սրտով: Դառնա՛նք առ Աստուած, եւ Նա կը դառնայ դէպի մեզ: Ներե՛նք միմեանց, եւ Նա կը ների մեզ:

   Գթա՛նք աղքատներին, որ Նա էլ մեզ գթայ: Հա՛ց լինենք քաղցածներին եւ զգեստ` մերկերին: Լինե՛նք օտարներին ժողովող եւ հիւանդներին բժշկող, որպէսզի Նա էլ բժշկի մեր հոգու եւ մարմնի վէրքերը, ծածկի մեր ամօթալի գործերը, ժողովի մեզ Իր Հայրական օթեւաններում եւ բոլորիս արժանացնի մշտաւէտ ցնծութեանն ու անտրտում ուրախութեանը մեր Տէր Յիսուս Քրիստոսով, Ով օրհնեալ է յաւիտեանս. ամէն:

shavigh.am