Սակայն նախընթաց երկու գլուխներում տեսանք, որ Քրիստոսի եկեղեցին իրականանում է աշխարհում առանձնականապես կամ անհատականապես և իրականացնում է Քրիստոսի փրկությունն յուր ազգի մեջ` ըստ նորա դարավոր ու բնական կյանքին, պատմության և ամեն հանգամանաց: Տեսանք, որ քրիստոնեությունը միմիայն այդպես յուրաքանչյուր մի ազգի սեփականությունը դառնալով է նորա կյանքի ու փրկության հիմնաքարը դառնում. այլև յուրաքանչյուր եկեղեցի ներկայացնում է Քրիստոսի եկեղեցին և Աստուծո արքայությունն, ուստիև յուրաքանչյուր եկեղեցի կարող է յուրայնոց համար ասել, որ յուրյանից դուրս չկա փրկություն[14]: Յուրաքանչյուր եկեղեցի, ձգտելով և աշխատելով պինդ պահել յուր առաքելականությունը, սրբությունը, միությունն և ընդհանրականությունը` ըստ առաքելոց ավանդության և հաջորդության, մրցման մեջ է, անշուշտ, այլ եկեղեցիների հետ և հավատքով ջատագովում է յուր պատմական ճշմարտությունն այլոց ոտնահարությանց դեմ: Նա բարեզարդում է յուր աստվածպաշտությունը, պայծառացնում է յուր հոգևոր կարգը բարոյապես և ուսմամբ, բազմացնում է յուր ճշմարտությունը քարոզողների թիվն յուր հոտի բոլոր խավերի մեջ ամեն աստիճանով ու վիճակով, զարգացնում է յուր վարդապետությունն ըստ ամենայնի և մատչելի դարձնում ամենքի մտքին, քաղցրացնում է յուր դաստիարակությունն և ամենքին վարում դեպի մի նպատակ և տարածում է յուր լույսն` որքան ընդարձակություն ու սահման է գտնում յուր շուրջը: Այս ամենով նա ցույց է տալիս, որ ինքն Աստուծո արքայության իրականացուցիչ գործոնն է, կենսունակ է և միակ փրկարար է յուր հավատացյալների համար անմոլար ընթացքով: Միմիայն այսպես կարող ենք ճանաչել մեր ճշմարիտ ճանապարհը, ընթացքը, նպատակն ու զարգացումը[15]:
Սխալ ու մոլար կլինի` երբ մի եկեղեցի ոչ թե այս մտքով, այլ բացարձակապես ինքյան միակ փրկարար է ճանաչում և այլոց եկեղեցիների փրկարարությունն յուրյանց ժողովրդոց համար ուրանում. այս արդեն բղխում է եկեղեցու էության և մարդու հավատքի մասին թյուր կարծիք ունենալուց, որի հետևանքն է և քրիստոնյա-առաքելական եկեղեցիների փոխադարձ կրկնամկրտությունն, որ աններելի է` ըստ Ավետարանի պատվերին: Թե՛ Հռովմեական եկեղեցին ու թե՛ բողոքականք[16] հավասարապես մեղանչում են, որ քարոզում են, թե միմիայն յուրյանց վարդապետությունն է փրկարար և եթ: Ըստ Լութերի և ըստ Կալվինյանց` իշխանները պետք է ուժով տարածեին յուրյանց քարոզությունը, ինչպես և հռովմեականք հավատաքննության արհավիրքները հնարեցին, և կամ ինչպես նոցա և այլ մարդորս միսիոնարները նյութական խոստումների խաբեությամբ և մարդկային հաճույքները շահելու հնարներով դավանակիցներ են որսում` հակառակ Քրիստոսի Ավետարանի ճշմարիտ ազատության սկզբունքին ու հոգուն:
Հայաստանյայց Ս. Եկեղեցին, իբրև հազար վեց հարյուր տարվա պատմական կյանքի եզրակացություն, ճանաչելով, որ յուրյանցից դուրս չկա փրկություն Հայի համար, երբեք նեղմտություն ու խավարամտություն չի ունեցել ուրիշ եկեղեցիների փրկարարությունն յուրյանց հավատացելոց համար ըստ նոցա հավատքին ժխտելու, թեև արիաբար կռվել է նոցա մոլորությանց դեմ, երբ այդոնք սպառնացել են մտնել յուր սուրբ փարախը[17]: Մինչև անգամ Հայաստանյայց Ս. Եկեղեցու քաջամարտիկ ախոյաններից մեկը, խորտակելով յուր հակառակորդին, ավելացնում է. «Եւ զի՞նչ օգուտ է հաւատացելոց բանակռիւ լինել ընդ միմեանս եւ հակառակել ի հաւատսն: Այլ այս էր մեզ օգուտ` հաւատալ եւ խոստովանիլ, փառաւորել եւ երկրպագանել լռութեամբ եւ ամենայն հաւանութեամբ»: «Եւ մեք զմերս ոչ գրեցաք ընդ հակառակս ինչ, այլ սիրական յօժարութեամբ ծանուցանել մանկանց եկեղեցւոյ եւ ցուցանել զպատուիրանս աստուածաշունչ գրոց: Զի որչափ դուք զհայհոյութիւնդ սերմանեցիք, մեք առաւել հաստատեսցուք զուղղափառութիւն, եւ տացուք յօգնականութիւն մանկանց Եկեղեցւոյ սրբոյ, եւ ի պայծառութիւն սուրբ եւ ուղղափառ հաւատոյ Հայաստանեայցս աշխարհիս: Վասն զի ամրացեալ հաստատեսցին ի վերայ անշարժ հաւատոյ հիման Ս. Լուսաւորչին Գրիգորի եւ նորին զաւակացն, որք են լուսատու տանն արեւելից…»[18]:
4. Քանի որ Եկեղեցին միակ փրկարար հաստատությունն է, որով Քրիստոս տանում է մարդկանց դեպի յուր փրկական փառաց կյանքը, պարզ է, որ նա հավիտենական և անպակասելի է, այսինքն պետք է հարատևի ու փրկագործե մինչև աշխարհի վերջը: Ինքնըստինքյան այս հետևում է թե՛ նորա չորս նշաններից ու թե՛ նորա էությունից և անսխալականությունից, վասնզի դոցա վրա է հաստատված Եկեղեցու կոչումն, այն է` Աստուծո արքայությունը լինել այստեղ և յուր հավատացյալներին արժանացնել Աստուծո արքայության խաղաղական փառքի վայելման: Այս հավիտենականությունը մարգարեացվել է նախքան Քրիստոս[19], և նույնը հաստատեց Քրիստոս յուր աշակերտների մեջ (Մատթ., ԻԸ 16):
Առաքյալներին անհրաժեշտ էր լսել այս ապահովացումը նույնիսկ Քրիստոսից, վասնզի յուրյանց գործունեության մեջ հանդիպելու էին մեծամեծ նեղությունների ու հակառակությանց, որոնցից նախազգուշացրեց նոցա դարձյալ Քրիստոս` բացատրելով և այդոնց կարևորությունը ճշմարտության զորացման համար[20]: Նոքա գիտեին այս և յուրյանց կողմից զգուշացնում էին հավատացյալներին, հիշելով, որ հերձվածն անհրաժեշտ է ընտիրների պայծառության համար[21], զի ընտիրները պետք է աշխատեն նոցանից հեռանալ, զգուշանալ, ճշմարտության համար գործել[22], և ճանաչել ճշմարտության ու սրբության բարձր արժանիքը: Հետևաբար թե՛ հերձվածը, թե՛ ուրացությունը, թե՛ հակառակությունն և ամենայն թշնամություն ու հալածանք չեն կարող երբեք հարվածել Քրիստոսի եկեղեցու զորության և անպակասելիության: Ներոններ, Հուլիանոս ուրացողներ, հեթանոս պետություններ, աստվածուրաց ամբոխն ու այս աշխարհի գիտունները (Ա Կոր., Ա 20, 25, 27) չկարողացան և չեն կարող յուրյանց հնարած արհավիրքները զգալի դարձնել Քրիստոսի անհաղթելի Եկեղեցու համար: Ընդհակառակն, մարդկային մտքի այդ բոլոր հնարներն և աշխարհային հակառակության ընդհարումները նոր ի նորո ապացույցներ են մատակարարում, որ աշխարհի իշխանությունը մարդու երջանկության համար չէ, Աստուծո հակառակ է և չի կարող բնավ հարատևել: Այլ միմիայն Քրիստոսի եկեղեցին է Աստուծո արքայությունը, մարդու երջանկարանն ու հավիտենական փրկարանը:
Բ. Ճշմարիտ առաքելական եկեղեցին կունենա և հիշյալ չորս հատկություններն, որոց հաստատության հիմք է կազմում առաջին հատկությունը: Ինչպես որ ճշմարիտ առաքելականությունից բղխում են եկեղեցու միությունը, սրբությունն և ընդհանրականությունը. ինչպես որ նորանցից բղխում են և եկեղեցու չորս հատկություններն, այնպես էլ նորա անսխալականությունն, փրկարարությունն և հավիտենականությունը բղխում են նորա տեսանելի և միանգամայն անտեսանելի լինելուց: Եթե մի եկեղեցի առավելապես ուժ է տալիս յուր տեսանելիության և ամենայն ինչ նորա վրա հաստատում, նա ընկնում է աշխարհային ընթացքի մեջ և պետական կազմակերպություն ստանում, կեդրոնացնելով իշխանություն ու գործունեություն յուր պաշտոնյաների ձեռքում հակառակ ժողովրդին, իսկ եթե անտեսանելիության է ուժ տալիս, ընկնում է ավերման մեջ, խառնաշփոթվում է և դառնում կամայականությանց շրջան: Առաջինը մի նվիրապետություն է և ոչ եկեղեցի, որտեղ ամենայն գործ իշխանության և մանավանդ իշխանապետի ձեռքումն է, և ժողովուրդը ներգործական մասնակցություն չունի Աստուծո արքայության գործում, այլ միայն կրավորական դեր է կատարում, իսկ երկրորդն անհատական մի ազատ դաշնադրություն է, որտեղ յուրաքանչյուր անհատ իշխան է և յուր գործի ու կամքի տերն է` ըստ յուր քմաց Աստուծո արքայության համար աշխատելու նկատմամբ: Առաջինը Հռովմեական եկեղեցին է, իսկ երկրորդը Բողոքականք են:
Հռովմեական եկեղեցին դարձել է գրեթե մի աշխարհային թագավորություն յուր ոչ թե հոգևոր, այլ մարմնավոր թագավորով, որ է Հռովմա քահանայապետը: Ըստ այսմ և ամբողջ եկեղեցական վարչությունն աշխարհական կառավարություն է, և ժողովուրդն անպայման հպատակությամբ ստորադրված է նորա «նվիրապետության»: «Նվիրապետության» ձգտումն է` կառավարել ժողովուրդը` խիստ հետևելով նորա ուղղության և պատժական միջոցները գերադասելով: Այս ձգտման սոսկալի արտահայտությունն է հավատաքննությունն, որ ամենայն ժամանակ սարսեցրել է հավատացյալներին և շարունակ գրգռել ժողովրդի հակառակությունը: Այս իհարկե հայտնի մոլորություն է և կատարելապես հակառակ է Աստուծո արքայության, որ հոգով ու ճշմարտությամբ, առաքինությամբ և ապաշխարությամբ է, Քրիստոսի հավատքով ու սիրահոժար անձնվիրությամբ է իրականանում ժողովրդի մեջ ու հաստատվում և ոչ թե բռնությամբ ու մարմնապես, կռվով ու հալածանքով: Այսպիսի մարմնավոր կազմակերպությունը կամ նվիրապետությունն արհամարհեց Քրիստոս նույնիսկ այն ժամանակ, երբ անարդարությամբ նորան դատում ու խաչ էին բարձրացնում. «Իմ արքայութիւն չէ յայսմ աշխարհէ. եթէ յաշխարհէ աստի էր արքայութիւնն իմ, սպասաւորքն իմ մարտնչէին արդեօ՞ք զի մի մատնեցայց Հրէից, բայց արդ` թագաւորութիւնն իմ չէ աստի» (Հովհ., ԺԸ 36):
Բողոքական եկեղեցին էլ, խորշելով հռովմեականների այս դատապարտելի ու ակնհայտնի մոլորությունից, կարողություն կամ հանգիստ խոհականություն չունեցան խոտանը քերելու և քրիստոնեականը պահելու, այլ ընդհակառակն` վրեժխնդրությամբ ճշմարտությունն էլ արհամարհեցին` մերժելով ոչ միայն պապական իշխանությունն ու նվիրապետությունն, այլև մինչև անգամ հոգևոր կարգն ու եկեղեցու էությունը: Այդպես նոքա, խորտակած համարելով հռովմեական բռնությունը, քարոզում են, որ իբր թե եկեղեցին անտեսանելի է, ազատ է արտաքին ամեն տեսակ պայմաններից և հավատացյալներն առանց մի որևիցե տեսանելի միջնորդության ստանում են Ս. Հոգուց աստվածային շնորհներ: Բոլոր հավատացյալներն էլ հավասար են, և ոչ ոք չգիտե, թե ինչպես է Ս. Հոգին շնորհներ բաշխում յուր հավատացյալներին. «Զի հողմն ուր կամի` շնչէ, եւ զձայն նորա լսես, այլ ոչ գիտես ուստի գայ կամ յո երթայ. սոյնպէս եւ ամենայն ծնեալն ի Հոգւոյն» (Հովհ., Գ 8), իսկ այն եկեղեցին, որ տեսնում ենք, ոչ թե եկեղեցի է, այլ մի պատահական ժողով է և լոկ մարդկային է:
Պարզ նկատելի է, որ բողոքականք ակներև հակասությանց մեջ են ընկնում, վասնզի չեն կարողանում ասել, թե ի՞նչ է և ինչպես է այդ երևակայական անտեսանելի եկեղեցին, ըստ որում և իսկապես չկա մարդկանց համար, քանի որ յուրաքանչյուր ոք միմիայն երևակայությամբ կամ աներևութապես է պատկանում այդ աներևույթ եկեղեցուն և ոչ մի կերպ չի կարող իմանալ, թե ինքը վայելո՞ւմ է Ս. Հոգու շնորհները, թե՞ ոչ: Բայց նոքա ընդունում են և տեսանելի եկեղեցու արտաքին երևույթները, այն է` Ավետարանը, մկրտությունն ու հաղորդությունը: Սակայն երբ տեսանելի եկեղեցի չկա, այլևս ինչպես կարող են անտեսանելի եկեղեցու արտահայտություններ լինել: Կամ մի՞թե կարող են սուրբ խորհուրդները լինել մարդկային պատահական ժողովում: Կամ ինչի՞ համար են դոքա, երբ մարդ ո՛չ արտաքին միջոցների կարոտություն ունի յուր փրկության համար և ո՛չ կարող է գիտենալ, թե ինքը փրկվա՞ծ է, թե՞ ոչ: Եվ եթե եկեղեցին պատահական է, ինչպես Քրիստոս թույլ տվավ, որ յուր կարգադրած ս. խորհուրդները պատահականության մեջ գործադրվին: Բայց թողնենք այս հակասությանց թվելը:
Եկեղեցին ո՛չ լոկ տեսանելի է և ո՛չ սոսկ անտեսանելի, ինչպես դավանում է Հայաստանյայց Ս. Եկեղեցին. նա թե՛ տեսանելի է և թե՛ անտեսանելի: Տեսանելի է, զի Քրիստոս այդ հաստատեց մարդկանց փրկության համար տեսանելի կերպով, տեսանելի է նորա ս. խորհուրդների կատարումը, տեսանելի է լինում աստվածային քարոզությունն, և տեսանելի է նորա հոգևոր Ս. Կարգը: Իսկ անտեսանելի է, զի անտեսանելի է նորա կառավարիչ գլուխը` Քրիստոս, անտեսանելի է Ս. Հոգու կենդանարար շնորհաբաշխությունը, անտեսանելի են նորա երկնավոր անդամները, անտեսանելի է Աստուծո հրաշագործությունը մարդկանց հոգիների մեջ, և անտեսանելի է փրկագործության ներքին խորհուրդը: Սակայն ոչ թե առանձին-առանձին տեսանելի և անտեսանելի եկեղեցիներ կան, այլ միևնույն եկեղեցին թե՛ տեսանելի է և թե՛ անտեսանելի: Մինչդեռ բողոքականք, մերժելով այս ճշմարտությունն, ելնում են եկեղեցու շրջանից, և յուրաքանչյուր ոք ինքնուրույն մտածողության մեջ է սուզվում ու բանապաշտության նվիրվում. եկեղեցին այնուհետև կորցնում է յուր նշանակությունն, ինչպես և կորցրել է նոցա մեջ:
Բողոքականների մոլորությունը պարզ հակառակություն է և Քրիստոսի կարգադրության: Քրիստոս 40 օր շարունակ երևեցավ առաքյալներին, խոսեց յուր արքայության մասին (Գործք, Ա 3), թե ինչպես պետք է կազմակերպեին, պատվիրեց յուր առաքյալներին` քարոզել ժողովրդին յուր պատվիրանները (Մատթ., ԻԸ 19, 20), մկրտել նոցա (ԻԸ 19), հաղորդության Ս. խորհուրդը կատարել (Ղուկ., ԻԲ 19) և առհասարակ առաջնորդել նոցա դեպի փրկություն (Հովհ., Ի 21): Ուստիև առաքյալներն ասում են, որ յուրյանց իրավունքն է` քարոզել Ավետարանը, ս. խորհուրդները կատարել, առհասարակ Քրիստոսին ծառայել, ինչպեսև Քրիստոսի առաքյալ են կոչվում և Քրիստոսից ստացել են յուրյանց պաշտոնն, իշխանությունն ու եկեղեցիներին պատվերներ տալու իրավունքն առհասարակ[23]: Նոքա իբրև Նոր Ուխտի պաշտոնյաներ որոշ կարգեր դրին ու կազմակերպություն տվին Քրիստոսի հաստատության: Նոքա, ըստ Քրիստոսի պատվիրանին[24], պետք է այնպես կարգավորեին եկեղեցին, որ մնար հավիտյան: Ուստիև նոքա, քարոզելով Փոքր Ասիո քաղաքները, հիմնում էին եկեղեցիներ և ոչ թե թողնում էին, որ նոքա ինքյանք կազմակերպվեին, այլ ձեռնադրում էին երեցներ եկեղեցիների համար, հեռանալիս էլ ձեռնադրում էին հասկացող եպիսկոպոսներ, ինչպես Տիմոթեոսին ու Տիտոսին, պատվիրելով նոցա ձեռնադրություններ անել ու երեցներ կարգել եկեղեցիներում[25]: Այդ ձեռնադրվածներն էին հավատացյալների հովվող ու կառավարողները, որոնց և հրամայված էր քարոզելու, քահանայագործելու և հավատացյալներին հովվելու[26]: Թեև մենք բոլորս էլ քրիստոնյա ենք և Քրիստոսով Աստուծո պաշտոնյա ենք մեր հավատքի և առաքինության մեջ[27], այսով հանդերձ Քրիստոսի կարգադրությունն է, որ մեր փրկագործությունն իրականանա յուր հատուկ պաշտոնյաների միջոցով կամ ծառայությամբ: Նա պաշտոնյաներ դրավ «ի հաստատութիւն սրբոց, ի գործ պաշտաման, ի շինուած մարմնոյն Քրիստոսի, մինչեւ հասցուք ամենեքեան ի մի միաբանութիւն հաւատոց գիտութեան Որդւոյն Աստուծոյ, յայր կատարեալ ի չափ հասակի կատարմանն Քրիստոսի»` ըստ Հին Ուխտի նախատիպ քահանայական ազգին և առանձին պաշտոնյաների կարգին[28]: Այդ քրիստոսյան պաշտոնյաների գործակցությամբ մենք կարողանում ենք և մեր անձի համար աղոթել Աստուծո առաջ ու սուրբ և քահանայական ազգ դառնալ Քրիստոսի փրկարանում ու միանալ նոցա քահանայագործության հարակից շնորհներով Քրիստոսի հետ[29]: Եվ Քրիստոս իբրև ճշմարտություն ասաց, որ յուր եկեղեցին պետք է հավիտյան անհաղթելի մնա, ինքը միշտ կլինի Ս. Հոգով նորա հետ հավիտյան, և եկեղեցին չի կարող ուրեմն կորցնել յուր առաքելական կազմակերպությունն յուր էությամբ[30]:
Ակնհայտնի է, որ բողոքականք ուղղակի մոլորվում են առաքելական շավղից, հակառակում են Ս. Գրքի վարդապետության և ուրեմն խաբեական աղանդ են կազմում քրիստոնեության մեջ:
Արշակ Տեր-Միքելյան
«Հայաստանյայց Սուրբ Եկեղեցու Քրիստոնեականը» գրքից
(Շարունակելի)
Վերցված է՝ https://surbzoravor.am/ — էջից
Սկիզբն այստեղ՝https://matyan.am/2024/09/20/jshmarit-ekeghetsu-hatkutyunner/
